Editorial

Τι είναι η Πατρίδα μας; Μην είναι…;

Δεν θυμάμαι σε ποια τάξη του Δημοτικού έπρεπε να αποστηθίσουμε για απαγγελία στις εθνικές εορτές το ποιηματάκι «Η Πατρίδα μας» του Ιωάννη Πολέμη που ξεκινούσε με αυτό τον στίχο. Φρόντισα άλλωστε γρήγορα να το ξεχάσω μπαίνοντας στο Γυμνάσιο, όπως κάθε τι το «παιδιάστικο» – κατά τη γνώμη μας- που βιαζόμαστε να αφήσουμε πίσω μας για να μπούμε θριαμβευτικά στον κόσμο της διανόησης (λέμε τώρα) των «μεγάλων.

Κάμποσες δεκαετίες αργότερα, η μνήμη μου επαναφέρει με κάθε ευκαιρία (τυχαία;) εκείνους τους, τάχα μου, παιδικούς στίχους, οπότε κι υποπτεύομαι ότι το «κλειδί» του ποιήματος ήταν σε εκείνο το ερωτηματικό «μην είναι;» Εννοώ, ότι ο ποιητής ήθελε να πει ότι ακριβώς αυτά τα ωραία, ρομαντικά, ιδανικά όμορφα περί του τι «μην είναι» η πατρίδα μας, δεν είναι καθόλου αυτά! ΄Η όχι μόνον αυτά: δεν είναι οι κάμποι της, ούτε τα πανύψηλα βουνά της δεν είναι ο ήλιος της που χρυσολάμπει, δεν είναι τ΄ άστρα της τα φωτεινά. Και συνεχίζοντας ακόμα για 2 στροφές τα αριστοτεχνικά «μην είναι» του, καταλήγει ότι όλα αυτά και άλλα πολλά είναι η πατρίδα μας αλλά προπαντός «και κάτι που έχουμε μες την καρδιά και λάμπει αθώρητο…».

Κι έτσι το λεγόμενο, εύκολο τάχα, «ποιηματάκι», πάει χαμένο θεωρώ στα τότε παιδιά της δεύτερης και τρίτης (το πολύ) Δημοτικού που τελειώνουν την πατριωτική απαγγελία τους με στεντόρεια τη φωνούλα τους μ’ ένα, λίγο πολεμοχαρές (ή μου φαίνεται;) «Εμπρός παιδιά!».

 Χαμένο το μήνυμα ενός πολύ σπουδαίου τελικά ποιήματος που έβαλε πρώτο το σπόρο τον περασμένο αιώνα, την εποχή των Βαλκανικών πολέμων, ότι η πατρίδα δεν ορίζεται μόνο από κάποια, παρότι απείρου κάλλους, γεωγραφικά χαρακτηριστικά, αλλά είναι κάτι πιο βαθύ, πιο άπιαστο και τελικά βαθύτατα προσωπικό.

Ρωτήστε 10 ανθρώπους γύρω σας «τι είναι για σένα η πατρίδα» και στοιχηματίζω ότι θα λάβετε 10 διαφορετικές απαντήσεις.

Μιλώντας για τη γενιά μας, θα έλεγα ότι η συνείδηση της ιδέας «πατρίδα μου» ακολούθησε πολλές διαδρομές. Με την κλασική ανάλογη ανατροφή κι εκπαίδευση των δεκαετιών ’50-’60,  με αφηγήματα και ανάλογα διαβάσματα περί αρχαίου κλέους, μεγαλοπρέπειας Βυζαντίου, Μεγαλέξανδρου κατακτήσεις, Επανάστασης του ’21 και περί  ηρωικών πολέμων τοπικούς και του 19ου και 20ου αιώνα, η γενιά μας είχε στα ανήλικα χρόνια της την έννοια «πατρίδα – Ελλάδα» στο απυρόβλητο κάθε αμφισβήτησης. Δεν ήταν και δύσκολο – δεν γνωρίσαμε στην τρυφερή αλλά και στη μετέπειτα ζωή μας, ξεριζωμούς, πολέμους, εμφύλιους. Ούτε χαμένες, καμένες, καημένες πατρίδες. Αρχίσαμε (οι πολλοί) να κλονιζόμαστε και να ξυπνάμε στα χρόνια της δικτατορίας. Με την μεταπολίτευση κάποια θέσφατα είχαν αλλάξει, κάποια δεδομένα δεν ήταν και τόσο δεδομένα πια, κάποια πελώρια ερωτηματικά σηκώθηκαν κι απείλησαν τις ήσυχες βεβαιότητες μας ως προς το τι είναι η πατρίδα και πιο συγκεκριμένα η συγκεκριμένη, η πατρίδα ΜΑΣ.  Άρχισε η έννοια «πατριώτης» να τραμπαλίζεται ανάμεσα στο ακραίο εθνικιστικό/εθνικοπατριωτικό «μοντέλο» και στο εκ διαμέτρου ακραίο αριστερό-που-μόνο-αυτό-δικαιούται -να λέγεται-πατριώτης.
Στη μέση, η μεγάλη πλειοψηφία, άλλοτε σιωπηλή, άλλοτε λαλίστερη, ζει την εποχή όπου όλα επαναπροσδιορίζονται, εξελίσσονται, μεταλλάσσονται, άλλοτε ξανά προς τη δόξα τραβάνε κι άλλοτε πάνε κατά καπνού. Χάρη, ή μάλλον εξαιτίας, της παγκοσμιοποίησης και της κινητικότητας των πληθυσμών οι πατρίδες πολλαπλασιάστηκαν. Οι απόδημοι αποκτούν δεύτερη πατρίδα, τον τόπο μετανάστευσης τους. Καμιά φορά και τρίτη αν ο/η σύντροφος κατάγεται από άλλη χώρα. Είναι λοιπόν πατρίδα μόνο οι χώρες; Μην είναι  η αίσθηση του ανήκειν; Μην είναι εκεί που νιώθεις σιγουριά, κι ας μην έχει πανέμορφα τοπία; Μην είναι το χωριό σου, η ιδιαίτερη πατρίδα; Μην είναι ιδιαίτερη πατρίδα όχι το χωριό σου αλλά εκεί που πέρασες μαγικά, καθοριστικά, παιδικά καλοκαίρια; Μην είναι πατρίδα εκεί που αγάπησες κι αγαπήθηκες πολύ; Μην είναι πατρίδα η δουλειά, η τέχνη, το επάγγελμα που μπορεί να έθρεψε πολλές γενιές της οικογένειας σου;

Και τι σημαίνει τελικά η αγάπη στην πατρίδα; Κλίνω το γόνυ με σεβασμό στα απανταχού εκατομμύρια  εθνομάρτυρες που έδωσαν σώμα και ψυχή για την πατρίδα τους. Όμως, ευτυχώς, δεν είναι μόνο η θυσία απόδειξη αγάπης και πίστης στην πατρίδα. Μήπως είναι αυτή η φλόγα που πάντα σε καίει να την υπερασπίζεσαι με πάθος όταν υποτιμάται, λοιδορείται, απαξιώνεται, ως αδύναμη, μικρή, μπρος στα «θηρία;» Μήπως η νοσταλγία της που δεν σβήνει ποτέ;  Μήπως είναι  το ρίγος σου στην έπαρση της σημαίας κι όποτε ακούς τον εθνικό ύμνο;

Μήπως τελικά η πατρίδα είναι μια ιδέα; Μία Σπουδαία Ιδέα –  κι αν σου ακούγεται «λίγο» κι απλουστευτικό αυτό, μην ξεχνάς ότι οι ιδέες και τα παράγωγα της λέξης, το ιδεατό, το ιδεώδες, το ιδανικό, είναι τα υλικά απ΄ όπου ξεκίνησαν όλα;
Όλα αυτά που συνοπτικά καλούμε- κι εννοούμε: Ο Άνθρωπος και ο Κόσμος του.

Σημείωση
Το ποίημα του Ι. Πολέμη «Τι είναι η πατρίδα μας;» γράφτηκε το 1912. Ανήκει στην ποιητική συλλογή του Πολέμη με τίτλο «Η Χαμένη Πατρίδα». Το έργο αυτό εκφράζει ιδιαίτερα τη νοσταλγία και την αγάπη προς την πατρίδα, σε μια εποχή που η Ελλάδα βίωνε σημαντικές πολιτικές και κοινωνικές αλλαγές.

Διαβάστε εδώ:

Αποκλειστική Συνέντευξη του Θάνου Βερέμη: Η Γλώσσα ως Θεμέλιο της Πατρίδας

Κι ακόμα:

Άρθρα Τρέχοντος Τεύχους

Εγγραφείτε δωρεάν στο Newsletter

Πρωτογενή άρθρα και καινούργιο περιεχόμενο στο email σας κάθε 15 ημέρες

Ακολουθήστε μας

Ακολουθήστε το κανάλι μας στο Youtube εδώ

JUST A NUMBER

Εγγραφείτε δωρεάν στο Newsletter μας

Συμπληρώστε το email σας ώστε να λαμβάνετε το newsletter μας κάθε 15 ημέρες