«Η Τέχνη προσφέρει το μυστήριο, χωρίς το οποίο ο κόσμος δεν θα μπορούσε να υπάρξει».  René Magritte

*Φωτό: Ο René Magritte μπροστά στο εμβληματικό του έργο του «Golconda» (1953) Άνδρες με μπομπέ καπέλα (bowler hats) και παλτό να αιωρούνται.

Ο René Magritte ήταν  ένας  από τους σημαντικότερους Σουρεαλιστές ζωγράφους, με επιρροές από τον Ντανταϊσμό και την Τέχνη της οφθαλμαπάτης (Trompe l’œil) γνωστός για την ψυχρή, καθαρή απεικόνιση καθημερινών αντικειμένων, τοποθετημένων σε παράξενα ποιητικά πλαίσια. Ζωγράφος, εικονογράφος, σκιτσογράφος, φωτογράφος, χαράκτης, κινηματογραφιστής, γλύπτης, σχεδιαστής. Πολυτάλαντος και ευρηματικός τράβηξε την προσοχή του παντοδύναμου «γκουρού» της σύγχρονης τέχνης Αλεξάνδρου Ιόλα που ήταν από τους πρωτοπόρους στη διαμόρφωση της αγοράς της μεταπολεμικής εποχής και χαρισματικός ανιχνευτής ταλαντούχων δημιουργών.
Με πλοηγό την αλάνθαστη εικαστική του ματιά ο Ιόλας άρχισε να αγοράζει έργα του Magritte τη στιγμή που εκείνος ήταν ανερχόμενος και άγνωστος στον παγκόσμιο χάρτη της πρωτοπορίας. Καταφέρνει να υπογράψουν ένα χρυσό  συμβόλαιο αποκλειστικότητας, για την αγορά και διάθεση των έργων του με θεαματικά αποτελέσματα για τον Βέλγο εικαστικό, που απογειώνεται διεθνώς μέσα από την θεαματική ενορχηστρωμένη προβολή του Ιόλα.

Πριν περάσω στην ουσιαστική παρουσίαση του έργου του René  Magritte έκρινα ότι ήταν απαραίτητο να μνημονεύσω τον εμβληματικό Έλληνα γκαλερίστα Αλέξανδρο Ιόλα, ο οποίος έγραψε ιστορία με τους σπουδαίους σύγχρονους εικαστικούς που ο ίδιος είχε αναδείξει και καθιερώσει  στον διεθνή χώρο μέσα  από το εκτεταμένο δίκτυο των γκαλερί του.
Ο Αλέξανδρος Ιόλας υπήρξε καθοριστική φυσιογνωμία της διεθνούς πρωτοπορίας αναδεικνύοντας καλλιτέχνες που σήμερα θεωρούνται κομβικές μορφές της σύγχρονης τέχνης όπως  ο Max Ernst, ο Andy Warhol, ο Giorgiode Chirico, η Niki de Saint Phalle, ο Jean Tinguely, ο Victor Brauner, ο Yves Klein, ο Alecos  Fassianos και ο Takis.
Ανάμεσα τους ο René Magritte σφράγισε την αισθητική του 20ου αιώνα με την περίφημη «Μαγκριτιανή οφθαλμαπάτη» του να ξεγελάς τη σκέψη και όχι το μάτι, όπως συμβαίνει στην Τέχνη του «Trompe l’ oeil» της οπτικής ψευδαίσθησης.

Καθοριστικό στην εικαστική του ταυτότητα υπήρξε το περίφημο έργο του «Ceci n’est pas une pipe».

Μια πίπα ζωγραφισμένη με καθαρό ρεαλιστικό τρόπο, χωρίς σκηνικό η άλλο υπόβαθρο. Κάτω από την εικόνα
γραμμένη με χειρόγραφη καλλιγραφική γραφή δεσπόζει η φράση κλειδί της φιλοσοφίας του Magritte:
«αυτό δεν είναι μια πίπα». Το έργο αυτό δεν θέλει να αφηγηθεί, θέλει να δείξει, αλλά και να αμφισβητήσει αυτό που φαίνεται και εδώ βρίσκεται όλη η ουσία του έργου.
Δηλαδή ότι αυτό που βλέπουμε δεν είναι το ίδιο το αντικείμενο, αλλά η αναπαράσταση του. Το έργο λειτουργεί ως οπτικό παράδοξο. Ο Magritte είχε πει σαρκαστικά για τον πίνακα «φυσικά και δεν είναι πίπα. Δοκίμασε να την καπνίσεις».
Ο τίτλος του έργου «Η προδοσία των εικόνων» αναφέρεται στο γεγονός ότι οι εικόνες μπορούν να μας πείσουν ότι βλέπουμε το αντικείμενο, ενώ  βλέπουμε μόνο το σημάδι.
Και αυτό είναι ένα καθαρό εικαστικό τέχνασμα.
Το έργο αυτό έγινε σημειολογικό σύμβολο του μεταμοντερνισμού, γιατί αποκαλύπτει μια βαθιά οπτική σύμβαση, μετατρέποντας ένα απλό αντικείμενο σε μηχανισμό σκέψης. Τα έργα του Magritte λειτουργούν σαν «οπτικοί γρίφοι» που προκαλούν την αμφισβήτηση, ώστε το γνώριμο να γίνεται μυστηριώδες. Δημιουργεί εικόνες που μοιάζουν ρεαλιστικές, αλλά τελικά αποκαλύπτονται ως παραπλανητικές, όπως πίνακες μέσα σε πίνακες.
Έλεγε: «Ό,τι βλέπουμε κρύβει κάτι μέσα του» και ζωγράφιζε παράδοξες, αντισυμβατικές σκηνές με ονειρική αύρα.
Η πραγματικότητα σκηνοθετημένη αλλιώς, στα όρια του «μαγικού ρεαλισμού»  πέρα από τα όρια της λογικής με την ακραία ελευθερία της φαντασίας.

Χαρακτηριστικά, στο έργο του «The false mirror» ζωγραφίζει ένα μάτι όπου αντικατοπτρίζεται
ο συννεφιασμένος ουρανός όπως στον καθρέφτη, στον «Ψεύτικο Καθρέφτη» που είναι ο τίτλος του έργου.
Στο κέντρο του έργου αιωρείται μαύρη, σκοτεινή η κόρη του ματιού σύμβολο του κενού και της σκοτεινής πλευράς της ζωής, το απρόσιτο σκοτεινό κομμάτι που την απειλεί.
Σε προκαλεί ο πίνακας σε πολλές σημειολογικές ερμηνείες.
Είναι το «μάτι του ουρανού» ή μήπως τα μάτια της ψυχής που αναζητά το άπειρο; Το άγρυπνο μάτι που παρατηρεί και επικοινωνεί με το σύμπαν; Ακόμα ένα αίνιγμα του Magritte που διαχρονικά εμπνέει τους δημιουργούς με «ιδέες ενσωματωμένες σε εικόνες».
Δεν υπάρχει αρκετός χώρος, ούτε χρόνος, για να αναλυθούν τα έργα του, ούτε σκέψεις για να αναμετρηθούν με τους συμβολισμούς του, με τα οικεία αντικείμενα (καπέλα, μήλα, πόρτες, σύννεφα, καθρέφτες) τα οποία τοποθετεί σε απροσδόκητες σχέσεις και μας προκαλεί να αμφισβητούμε το αυτονόητο. Δεν περιγράφονται με λόγια οι διπλές πραγματικότητες, οι αντικατοπτρισμοί, ούτε οι κρυμμένες μορφές κάτω από ένα πέπλο, που τυλίγει τους κρυφούς εραστές σε ένα φιλί χωρίς πρόσωπα.

Πρόκειται για μια εικαστική προσέγγιση όπου χρησιμοποιεί την εικόνα για να αποκαλύψει τον μηχανισμό της σκέψης.
Παντού κυριαρχεί  απόλυτα και αποκαλυπτικά η εικόνα της «Μαγκριτιανής» οφθαλμαπάτης, χωρίς όρια και μαγεύει με το ποιητικό της μυστήριο.