Σαν κεραυνός έπεφτε στη σιωπή η εντολή από τους φροντιστές της παιδικής ηλικίας: «όταν σου μιλάω να με κοιτάς!». Βέβαια, προτού καλά-καλά καταλάβεις το νόημα της υποχρεωτικής βλεμματοπροσήλωσης, είχες αρχίσει ήδη να αποκωδικοποιείς τα σημάδια που πρόδιδαν τις δικές τους βαθύτερες προθέσεις: ένα βλέμμα τρυφερό πίσω από ένα φαινομενικά εξαγριωμένο κήρυγμα σήμαινε πως ήταν πιθανό να γλυτώσεις τα χειρότερα. Σπίθες πίσω από μισόκλειστα μάτια δεν προμήνυαν καλό. Κάπως έτσι, ήξερες περίπου πού βρισκόσουν κάθε φορά.
Ίσως κάποια στιγμή σου έφεραν στο σπίτι ένα κουτάβι – σκυλάκι ή γατάκι με σχεδόν μισόκλειστα ματάκια ακόμα – και θυμάσαι τη λαχτάρα να δεις το βλέμμα του να ζωντανεύει σταδιακά και, επιτέλους, μια μέρα να κλειδώνει με το δικό σου. Από εκείνη τη στιγμή και μετά ήξερες ότι ένα βλέμμα ήταν αρκετό – για την αγάπη.
Αργότερα, ίσως ήρθε κι ένα μωρό, δεύτερο, τρίτο και μετά ένα εγγόνι, δεύτερο, τρίτο. Και κάθε φορά περίμενες με δέος να περάσουν οι πρώτες βδομάδες για να πετύχεις πάλι εκείνη τη μαγική ευθυγράμμιση των βλεμμάτων, όταν καταλαβαίνεις ότι ένα καινούργιο πλάσμα σε κοιτά με απέραντη εμπιστοσύνη, ξέροντας ότι ξέρεις τι θέλει να πει.
Είναι εκείνη η συγκλονιστική στιγμή που η μη λεκτική επικοινωνία συνοψίζει τις αλφαβήτους όλου του πλανήτη σε ένα χαμόγελο.
Το λένε και οι ειδικοί: η βλεμματική επαφή είναι από τις πρώτες αλλά και πιο σπουδαίες προγλωσσικές δεξιότητες που αναπτύσσει ο άνθρωπος. Αντίθετα, η έλλειψή της στα παιδιά συνδέεται ακόμα και με πιθανότητα ύπαρξης αναπτυξιακών διαταραχών.
Γενικά, σύμφωνα με μελέτες, φαίνεται ότι η γλώσσα του σώματος αντιπροσωπεύει το (τεράστιο) 55% του μηνύματος που θέλουμε να στείλουμε γύρω μας, ενώ το 38% εκπέμπεται από τον τόνο, τη χροιά και την ένταση της φωνής μας. Έτσι, μένει μόλις ένα ολίγιστο 7% για τις λέξεις που θα χρησιμοποιήσουμε.
Και, κάπως έτσι, η επικοινωνία εξελίσσεται σε ένα μηχανισμό παραγωγής α-ορατότητας: μπαίνουμε στο κτίριο του γραφείου, πετώντας από μακριά μια καλημέρα, καθώς στο μεταξύ χτυπάει το κινητό. Το ίδιο ισχύει στο μαγαζί, στο μάρκετ της γειτονιάς, στο συνεργείο, στο καθαριστήριο, στο καφέ, στο μπαρ, στο εστιατόριο – σχεδόν παντού. Κάτι έχουμε κάνει με το χρόνο μας και (νομίζουμε ότι) δεν μας φτάνει πια – ούτε καν για κωδικοποιημένα, βλεμματικά σήματα. Βιαστικοί κι αφηρημένοι προσπερνάμε τους γύρω μας, όπως κι εκείνοι, εμάς.
Έτσι όπως και οι νέοι, συνήθως με μια οθόνη μπροστά μας και ένα ζευγάρι earbuds στο αυτί, ζούμε σε μια συνθήκη α-ορατότητας, με βλέμματα που σπάνια διασταυρώνονται και ανυπαρξία χρόνου για ένα χαμόγελο που να προλαβαίνει να συνδέσει την καρδιά με τα μάτια. Μάλλον επειδή, όταν χαμογελάς αληθινά σε κάποιον, κινδυνεύεις να σου επιστρέψει το χαμόγελο.
Ίσως λοιπόν να μη φταίει (τόσο και μόνο) η τεχνολογία για τις επικοινωνιακές διαταραχές μας.
Ίσως μας έδωσε απλώς τα μέσα (που εμείς φτιάξαμε) για να συμπυκνώνουμε το χρόνο, αποφεύγοντας διαλείμματα (υπέρ-χρήσιμης) τεμπελιάς και αναστοχασμού, με συνεπακόλουθα διλήμματα ουσιαστικότερης επικοινωνίας. Ίσως δεν διαθέτουμε πια χρόνο για να αποκωδικοποιούμε μη λεκτικά μηνύματα. Όχι, «δεν έχουμε» χρόνο. Δεν τον διαθέτουμε.
Ίσως η άνεση χρόνου να είναι ασύμβατη με την άνεση σκέψης.
Ίσως επειδή βρήκαμε τελικά έναν παράδοξο τρόπο να νιώθουμε πιο ασφαλείς – όντας αόρατοι. Ίσως.
