Λένε ότι πίσω από έναν πετυχημένο άνδρα κρύβεται πάντα μία δυναμική γυναίκα. Αυτό δεν θα μπορούσε να ταιριάξει καλύτερα στην περίπτωση του Γεωργίου Παπανικολάου (1883 – 1962), του κορυφαίου γιατρού με την παγκόσμια ακτινοβολία, που χάρισε ζωή στις γυναίκες ολόκληρου του κόσμου και της συζύγου του Ανδρομάχης, η ανυπολόγιστη συνεισφορά της οποίας στο τεράστιο αυτό επίτευγμα, δεν είναι ευρέως γνωστή.
Η Ανδρομάχη Παπανικολάου (1890 – 1982), το γένος Μαυρογένους (απόγονος της ηρωίδας του 1821 Μαντούς Μαυρογένους), παραθέριζε με τους γονείς της στην Κύμη Ευβοίας, όταν σε μία εκδρομή γνωρίστηκε με τον νεαρό γιατρό Γ. Παπανικολάου, ο οποίος μόλις είχε επιστρέψει από τις λαμπρές διδακτορικές του σπουδές στην Γερμανία. Εντυπωσιασμένος από τα χαρίσματά της και τον δυναμικό της χαρακτήρα, δεν άργησε να της κάνει πρόταση γάμου, η οποία όμως ήταν κινηματογραφική, όπως διαβάζουμε στο βιβλίο “Ενοχοι και Αθώοι”.
Ο Παπανικολάου επρόκειτο να κάνει ένα ταξίδι στην Γαλλία. Τότε η Μάχη τού είπε: “Κύριε Παπανικολάου, σας ζηλεύω πάρα πολύ” κι εκείνος της απάντησε: “Δεν έχετε παρά να έρθετε μαζί μου”. Όταν η κοπέλα τον ρώτησε πώς αυτό ήταν δυνατόν, η απάντησή του ήταν ταυτόχρονα και μία πρόταση γάμου. “Είναι απλούστατο, αν παντρευτούμε”. Η πρόταση όμως συνοδευόταν και από τρεις όρους: “Ο πρώτος ήταν να μην κάνουν παιδιά, ο δεύτερος να μην έχει καμία προσωπική απαίτηση κι ο τρίτος ότι θα τον ακολουθούσε σε περίπτωση που αναγκαζόταν να φύγει στο εξωτερικό“.
Οι όροι έγιναν δεκτοί και όπως ομολογεί, μετά από χρόνια, η Ανδρομάχη Παπανικολάου ποτέ δεν μετάνιωσε για την απόφασή της να μην κάνει παιδιά και προτίμησε να είναι απερίσπαστη, στο πλευρό του, όταν εκείνος την χρειαζόταν στο εργαστήριο, στο γραφείο ή στο σπίτι. Αφοσιώθηκε ψυχή τε και σώματι στον σύζυγό της κάνοντας δικό της τον τρόπο ζωής του. Όπως είχε πει σε μία συνέντευξή της, “όταν παντρεύεσαι επιστήμονα, γίνεσαι και εσύ υπηρέτης της επιστήμης¨.
Ο γάμος τους έγινε το 1910 αλλά οι γονείς του Παπανικολάου δεν παρέστησαν, εκφράζοντας έτσι τη διαφωνία τους για το γεγονός ότι ο γιός τους δεν ζήτησε προίκα από τη νύφη, ως όφειλε, αλλά και το ότι δεν είχε αποκατασταθεί ακόμη επαγγελματικά. Στο σημείο αυτό αξίζει να αναφερθεί ότι ο Γ. Παπανικολάου καταγόταν από μία ευκατάστατη οικογένεια της Κύμης. Ο πατέρας του ήταν γιατρός τέσσερις φορές εκλεγμένος βουλευτής με την παράταξη του Χ. Τρικούπη, ενώ η μητέρα του ήταν μία πάρα πολύ καλλιεργημένη γυναίκα. Παρ’ όλο που συνεχώς προέτρεπαν τον γιο τους να γίνει στρατιωτικός γιατρός, εκείνος απέρριπτε, χωρίς δισταγμό, τις προτάσεις τους, μια και η έρευνα ήταν η μεγάλη του αγάπη.
Αμέσως μετά τους Βαλκανικούς και με 250 δολάρια στη τσέπη, το ζευγάρι έφυγε για την Αμερική, τη χώρα στην οποία η επιστημονική έρευνα ανθούσε και οι ερευνητές είχαν στη διάθεσή τους όλα τα κατάλληλα μέσα για το ερευνητικό τους έργο, εν αντιθέσει με την Ελλάδα που όταν κάποιος τότε δήλωνε ερευνητής τον χαρακτήριζαν ως γραφικό, στην καλύτερη των περιπτώσεων.
Εκεί η ζωή τους δεν ήταν καθόλου εύκολη, αλλά δεν πτοήθηκαν. Ο Παπανικολάου ξέχασε γρήγορα την ανέμελη και ανέφελη ζωή που είχε στην Ελλάδα και έκανε πολλούς συμβιβασμούς, κυνηγώντας το όνειρό του, όπως το να πουλάει χαλιά ή να παίζει το βράδυ μουσική σε ταβέρνες. Στο πλευρό του πάντα η αφοσιωμένη Ανδρομάχη, η οποία έραβε κουμπιά σ’ ένα πολυκατάστημα, κερδίζοντας ελάχιστα χρήματα που ίσα – ίσα κάλυπταν τα στοιχειώδη έξοδά τους. Όπως έγραφε στο σημειωματάριό του ο Παπανικολάου “εδώ δεν έχει ούτε διασκέδαση, ούτε καθισιό, ούτε φιλοσοφίες, ούτε μεγαλεία ούτε ρομαντισμούς. Θα δουλέψουμε και οι δύο μας, με τα όλα μας, για να φθάσουμε ασφαλέστερα και γρηγορότερα στον σκοπό μας“.
Ο δρόμος προς την καταξίωση δεν άργησε να φανεί στον ορίζοντα. Η συνάντησή του με τον διάσημο γενετιστή Τ. Μόργκαν, ο οποίος είχε χρησιμοποιήσει στο έργο του πορίσματα της διδακτορικής διατριβής του νεαρού Παπανικολάου, υπήρξε καθοριστική. Με τη διαμεσολάβησή του, ο Παπανικολάου προσελήφθη στο παθολογο-ανατομικό εργαστήριο του Νοσοκομείου της Νέας Υόρκης ως παρασκευαστής, βοηθός, μικροσκόπος. Για να συμπληρώσει τις χαμηλές αποδοχές του αρθρογραφεί στην εφημερίδα της ελληνικής ομογένειας, “Atlantis”. Το 1914 αργότερα γίνεται βοηθός ερευνητής στο τμήμα μαιευτικής του ιατρικού Κορνέλλ, όπου παρέμεινε περίπου 50 χρόνια, αφοσιωμένος στο έργο του, ανεβαίνοντας ταυτόχρονα, όλα τα σκαλιά της ιεραρχίας. Η δε Ανδρομάχη, άρχισε να δουλεύει στο κέντρο, ως παρασκευάστρια, αμισθί.
Η έρευνά του Παπανικολάου περιελάμβανε ορμονικές διαταραχές και ανωμαλίες του γεννητικού κύκλου και τη στειρότητα. Όμως επειδή δεν ήταν κλινικός γιατρός, έκανε τα πειράματά του μόνο σε ινδικά χοιρίδια και δεν του επιτρεπόταν η πρόσβαση σε ασθενείς. Η λύση στο πρόβλημα δόθηκε όταν η σύζυγός του προσφέρθηκε ως “πειραματόζωο”. Για 21 χρόνια υποβαλλόταν σε καθημερινά τεστ και εκείνος της έπαιρνε, κολπικό έκκριμα, προκειμένου να συνεχίζει τις έρευνές του για τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας και να μπορεί να παρακολουθεί τις κυτταρικές αλλαγές σε όλη τη ζωή μίας γυναίκας, από τα αναπαραγωγικά της χρόνια έως την εμμηνόπαυση.
Ο Γεώργιος Παπανικολάου αναγνώριζε τη μεγάλη και μακρόχρονη συμβολή της Mrs Pap, όπως αποκαλούσε τη σύζυγό του, στις έρευνές του και ομολογούσε ότι χωρίς τη βοήθειά της, δεν θα μπορούσε να τις πραγματοποιήσει.
Η Ανδρομάχη – Μαίρη Παπανικολάου (είχε υιοθετήσει το όνομα “Mary” γιατί οι Αμερικάνοι δεν μπορούσαν εύκολα να προφέρουν το κανονικό της όνομα), για πάνω από 50 χρόνια παρέμεινε αθόρυβη, στην αθέατη πλευρά του εργαστηρίου του μεγάλου επιστήμονα, μία ήρεμη δύναμη πάντα στο πλάι του.
Μετά τον ξαφνικό θάνατο του Γ. Παπανικολάου στη Φλόριδα, τον Φεβρουάριο του 1962, η Ανδρομάχη δούλεψε επί 20 χρόνια στο τμήμα της Αποφολιδωτικής Κυτταρολογίας και στο Ερευνητικό Αντικαρκινικό Κέντρο, που φέρει το όνομα ”GEORGE N. PAPANIKOLAOU”, στο Μαϊάμι.
Η φωτο είναι από το αρχείο της ΕΡΤ.
Η 15η Αυγούστου, ύστερα από πρόταση του κυβερνήτη της Φλόριντα, ορίστηκε “ως ημέρα ευγνωμοσύνης στο ιατροκοινωνικό έργο της Μάχης Παπανικολάου”.
Η δε Αμερικανική Αντικαρκινική Εταιρεία τη χαρακτήρισε: “ως τη μοναδική γυναίκα που βοήθησε, όσο κανείς στον κόσμο τον άνθρωπο, που έκανε σκοπό της ζωής της να βοηθήσει όλες τις γυναίκες της ανθρωπότητας”.
Η Ανδρομάχη Παπανικολάου πέθανε στις 13 Οκτωβρίου 1982.
Η ανθρωπότητα και κυρίως οι γυναίκες όλου του κόσμου, οφείλουν πολλά σ’ αυτή την υπέροχη, ακούραστη γυναίκα συνοδοιπόρο, πολύτιμο παραστάτη και βοηθό στο έργο του παγκοσμίως αναγνωρισμένου και βραβευμένου επιστήμονα, που υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους του 20ου αιώνα.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Βασιλόπουλος Χρίστος, Πετρόπουλος Δημήτρης, “Ενοχοι & Αθώοι. 23 ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΑΠΟ ΤΗ ΜΗΧΑΝΗ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ“, Εκδ. ΠΑΤΑΚΗ. Αθήνα, 2013.
ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΠΗΓΗ
