Ο χρόνος – η ύπαρξή του, ο ορισμός του, η φύση του, η μέτρησή του – υπήρξε εκ αρχαιοτάτων χρόνων ένα θέμα που απασχόλησε επιστήμονες και φιλοσόφους, έθεσε ερωτήματα αλλά και διλήμματα και διατυπώθηκαν, επ’ αυτού, θεμελιώδεις θεωρίες καθώς και παροιμιώδεις εκφράσεις.
Ο άνθρωπος, από αμνημονεύτων χρόνων, επινόησε ειδικά όργανα για την μέτρηση του χρόνου, λαμβάνοντας υπόψη τις περιόδους της ακτινοβολίας, την συστηματική επανάληψη των φυσικών φαινομένων καθώς επίσης και την περιοδική επανάληψη των εποχών. Οι αρχαίοι Κινέζοι και Χαλδαίοι, με γνώμονα την πορεία του ήλιου, επινόησαν το 1.700 π.Χ περίπου, τα ηλιακά ρολόγια, τα οποία είναι ο αρχαιότερος τύπος ρολογιών.
Ενα τέτοιο ηλιακό ρολόι βρίσκεται στην είσοδο του Εθνικού Κήπου της Αθήνας.
Οπως αναγράφεται στην μία πλευρά της μαρμάρινης βάσης του “το παρόν ηλιακόν ωρολόγιον εστήθη το πρώτον εις την παρά την μεσημβρινήν πλευράν των ανακτόρων μαρμαρίνη κλίμακα του Εθνικού Κήπου επί βασιλέως Οθωνος. Μετεφέρθη δε ενταύθα κατά τον μήνα Απρίλιον του 1929.” Ενώ, στην αντίθετη πλευρά του, δίδονται οι τιμές της εξίσωσης του χρόνου, ανά πενθήμερο για όλον το χρόνο και χρησιμεύουν για τη μετατροπή του αληθινού ηλιακού χρόνου σε μέσο.
Ανατολικά της Ρωμαϊκής Αγοράς, βρίσκεται το Ωρολόγιον του Ανδρόνικου Κυρρήστου, το καλύτερα σωζόμενο μνημείο της αρχαιότητας, παρ’ όλους τους αιώνες που κουβαλάει στην πλάτη του. Πρόκειται για έναν υψηλής αισθητικής οκταγωνικό πύργο από πεντελικό μάρμαρο, μία από τις πολυπλοκότερες και αξιοθαύμαστες μηχανές των αρχαίων χρόνων, έμπνευσης και κατασκευής του αστρονόμου Ανδρόνικου από την πόλη Κύρρο της Συρίας (50 π.Χ).
Το μνημείο χρησίμευε όχι μόνο ως υδραυλικό και ηλιακό ρολόι αλλά και ως μετεωρολογικός σταθμός. Στο εσωτερικό του, υπήρχε ένας υδραυλικός μηχανισμός ο οποίος λειτουργούσε με την ροή των νερών (από την πηγή της Ακρόπολης), υπολογίζοντας την ώρα ακόμη και στις μέρες χωρίς ηλιοφάνεια, ενώ τα ισάριθμα ηλιακά ωρολόγια, χαραγμένα στους εξωτερικούς τοίχους του μνημείου, πληροφορούσαν τους πολίτες για την ώρα, κατά τη διάρκεια της ημέρας.
Στην δε κωνική στέγη του, ο περιστρεφόμενος ορειχάλκινος Τρίτων, έδειχνε την κατεύθυνση των ανέμων και ακριβώς κάτω απ’ αυτήν, στο τελείωμα της κάθε πλευράς, ήταν ανάγλυφα χαραγμένοι οι 8 προσωποποιημένοι άνεμοι.
Λίγο παρακάτω, στην Παλαιά Αγορά της οθωμανικής Αθήνας, ανατολικά της Βιβλιοθήκης του Αδριανού, τοποθετήθηκε το 1814, πάνω σ’ έναν πύργο που δεν υπάρχει πια, παρά μόνο σε φιλοτεχνημένα έργα περιηγητών, ένα κρουστικό ρολόι, το πρώτο στο είδος του, για την Αθήνα. Πρόκειται για ένα δώρο που πρόσφερε ο αρχαιοκάπηλος λόρδος Έλγιν στους Αθηναίους, για να εξιλεωθεί, κατά κάποιο τρόπο, μετά την υφαρπαγή των γλυπτών του Παρθενώνα.
Ο πύργος, γνωστός ως Πύργος του Ρολογιού, ή Ρολόι της Αγοράς, έγινε το σήμα κατατεθέν της αγοράς και σύμφωνα μ’ αυτό ρύθμιζαν οι Αθηναίοι τα ρολόγια τους. Έφερε δε επιγραφή στα λατινικά, που σήμαινε «Θωμάς, Κόμης του Έλγιν, στους Αθηναίους εδώρισε ωρολόγιον και οι Αθηναίοι πολίτες το έστησαν το 1814».
Γύρω του μαζεύονταν συχνά, φτωχόπαιδα, αλήτες και άλλα χαμίνια της γειτονιάς, που με την συχνά παραβατική συμπεριφορά και τις επιθετικές τους διαθέσεις δημιουργούσαν διάφορα προβλήματα στην περιοχή και έμειναν γνωστοί ως οι «μάγκες του ρολογιού». Αυτά τα παιδιά, ήταν η αφορμή που ιδρύθηκε η “Σχολή Απόρων Παίδων του Παρνασσού“, με σκοπό να τα βοηθήσει να μορφωθούν και να ενταχθούν αργότερα στην κοινωνία.
Στα οθωνικά χρόνια, ο πύργος είχε μετατραπεί, προσωρινά, σε φυλακές. Οι δείκτες του ρολογιού σταμάτησαν την 9η Αυγούστου του 1884, με την μεγάλη φωτιά της Αγοράς και σήμερα μέρη του μηχανισμού του και η επιγραφή του βρίσκονται στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο.
Κλείνοντας, αξίζει ν’ αναφερθεί, ότι εκτός από τα όποια εργαλεία μέτρησης του χρόνου χρησιμοποιούνται, η αντίληψη αυτού επηρεάζεται άμεσα από την ψυχική διάθεση του ανθρώπου, ανάλογα με τις καταστάσεις που βιώνει (ευχάριστες ή δυσάρεστες) και του δημιουργείται η εντύπωση ότι αυτός άλλοτε “κυλάει” γρήγορα σαν νερό, και άλλοτε έχει σταματήσει… με το κάθε λεπτό να μοιάζει με αιωνιότητα.
Ό,τι και να συμβαίνει, το σίγουρο είναι ότι ο χρόνος περνά και πίσω δεν γυρνά.
Να τον ελέγξουμε, δεν μπορούμε. Να τον αξιοποιήσουμε όμως, μπορούμε!!!
