Η σειρά Adolescence του Netflix δεν είναι απλώς ένα ακόμη εφηβικό δράμα. Είναι μια διεθνής επιτυχία που κατάφερε να ξεχωρίσει και να καθηλώσει εκατομμύρια θεατές σε όλο τον κόσμο, όχι λόγω εντυπωσιακών εφέ ή υπερβολικής δράσης, αλλά εξαιτίας της αλήθειας που κουβαλά.
Από την πρώτη κιόλας εβδομάδα προβολής της, βρέθηκε στις κορυφαίες θέσεις των charts σε δεκάδες χώρες. Ο κόσμος αναγνώρισε στους χαρακτήρες της σειράς τα δικά του βιώματα – είτε ως έφηβος, είτε ως γονιός, είτε απλώς ως άνθρωπος που πάλεψε να βρει τη θέση του. Το παγκόσμιο ενδιαφέρον δείχνει πως τα ζητήματα που αγγίζει – όπως η ψυχική υγεία, η πίεση του σχολείου, η επιρροή του διαδικτύου, η ανάγκη αποδοχής – είναι οικουμενικά και επίκαιρα. Σε μια εποχή που η εικόνα συχνά υπερισχύει της ουσίας, η σειρά Adolescence τολμά να κοιτάξει κατάματα την πραγματικότητα και να μας φέρει αντιμέτωπους με ερωτήματα που δεν έχουν εύκολες απαντήσεις.
Μέσα από την ιστορία ενός 13χρονου αγοριού που κατηγορείται για τη δολοφονία μιας συμμαθήτριάς του, η σειρά δεν εστιάζει απλώς στο «ποιος το έκανε», αλλά εμβαθύνει στο «γιατί συνέβη» – φωτίζοντας βαθύτερες κοινωνικές και ψυχολογικές αιτίες.
Ουσιαστικά, αναδεικνύει τρία κρίσιμα ζητήματα που αφορούν τη σύγχρονη εφηβεία: την βία στην εφηβεία, την αρνητική επιρροή των social media στη ψυχολογία και τη συμπεριφορά των εφήβων και φυσικά, την ανάγκη για ουσιαστική, ανοιχτή και ειλικρινή επικοινωνία μέσα στην οικογένεια.
Επίσης το ερώτημα που αναδύεται έντονα είναι: «Tι ευθύνη έχω ως γονιός για τις πράξεις του παιδιού μου; Πώς μπορώ να το προστατεύσω από τον κακό εαυτό του;»
Δυστυχώς η απάντηση δεν είναι απλή. Συνήθως αποδίδουμε την εφηβική παραβατικότητα σε διαλυμένες οικογένειες, κοινωνικό αποκλεισμό και απουσία θετικών ανδρικών προτύπων.
Στη σειρά βλέπουμε όμως ότι εγκληματεί το παιδί μιας τυπικής οικογένειας, μιας οικογένειας της διπλανής πόρτας. Ο πατέρας δεν είχε εγκαταλείψει το σπίτι, είχε καλές σχέσεις με τη γυναίκα του και όμως αυτή η οικογένεια ήρθε αντιμέτωπη με τον εφιάλτη κάθε γονιού, γιατί αυτοί οι γονείς δεν είχαν ιδέα τι γινόταν στη ζωή του παιδιού τους ούτε είχαν αντιληφθεί πώς λειτουργεί ΣΗΜΕΡΑ ο κόσμος των εφήβων.
Ο πατέρας του 13χρονου αγοριού που κατηγορείται για τη δολοφονία μιας συμμαθήτριάς του, στην αρχή δεν μπορούσε να πιστέψει ότι ο γιός του είχε κάνει κάτι τόσο φρικτό. Χρειάστηκε 1,5 χρόνο για να το αποδεχθεί και για να καταλήξει συντετριμμένος στο συμπέρασμα «Θα έπρεπε να ήμουν καλύτερος πατέρας».
Αξιοσημείωτο είναι ότι ο πατέρας δεν προσπαθεί να δικαιολογήσει τη συμπεριφορά του γιου του, δεν λέει «είναι παιδί», αλλά αναγνωρίζει τη σοβαρότητα της πράξης και την καταδικάζει. Δεν προσπαθεί να ρίξει την ευθύνη αλλού, ούτε στο θύμα, ούτε στο σχολείο, ούτε στην κοινωνία, ούτε στη γυναίκα του.
Πόσες φορές δεν έχουμε ακούσει έναν γονιό να κατηγορεί τον άλλον: «Εσύ φταις, έτσι που τον μεγάλωσες». Και πόσο συχνά, όταν τα παιδιά πετυχαίνουν, είναι “δικά μας παιδιά” και τα καμαρώνουμε, ενώ όταν κάνουν λάθος, «φταίει η μάνα», «είναι του άλλου γονιού»;
Η αυτοκριτική που έκανε ο πατέρας για τις πράξεις του γιού του ούτε δεδομένη είναι ούτε αυτονόητη. Πολλές φορές, συναντάμε γονείς που αρνούνται να αναλάβουν οποιαδήποτε ευθύνη και βρίσκονται σε πλήρη άρνηση όταν συμβαίνει κάτι κακό, γονείς που κρύβουν το κεφάλι τους στην άμμο όπως η στρουθοκάμηλος, όταν έρχονται σε επαφή με την σκληρή πραγματικότητα.
Και εδώ είναι το κρίσιμο σημείο που θέλω να υπογραμμίσω: οι γονείς δεν ευθύνονται για όλες τις κακές πράξεις των παιδιών τους, ούτε τους ανήκει αποκλειστικά η δόξα για κάθε επιτυχία τους. Τα παιδιά δεν είναι άγραφος πίνακας, tabula rasa, όπου εγγράφονται οι ηθικοί κώδικες του γονιού. Όσο και να μας πονάει, όσο και να μην το καταλαβαίνουμε, το παιδί μας, όπως και κάθε άνθρωπος μπορεί, υπό συνθήκες, να κάνει κάτι κακό.
Φυσικά, η επιρροή των γονιών είναι τεράστια, αλλά δεν είναι ο μοναδικός παράγοντας, που καθορίζει την καλή ή κακή πορεία των παιδιών τους. Έχω δει στη πράξη παιδιά τραυματισμένα ψυχικά που γίνονται και αυτά κακοποιητές, όπως έχω δει και παιδιά κακοποιημένα να έχουν την αντίθετη εξέλιξη. Υπάρχει κάτι βαθιά ριζωμένο στην ανθρώπινη φύση, η ελευθερία της επιλογής, η ικανότητα να χαράξουμε τη δική μας πορεία.
Παρόλο που η επιρροή των γονιών δεν είναι απόλυτη, παραμένει αναμφισβήτητα τεράστια. Και σε αυτό το σημείο, αναδεικνύεται μια κρίσιμη γονεϊκή ευθύνη: να διδάξουμε στα παιδιά ότι η ζωή δεν είναι ένα video game στο οποίο σκοτώνουμε τον αντίπαλο, ο οποίος ανασταίνεται στον επόμενο γύρο. Στην πραγματική ζωή οι πράξεις έχουν συνέπειες και πολλές φορές μη ανατρέψιμες.
Και νομίζω πως η τηλεοπτική σειρά μάς καλεί να σκεφτούμε πιο βαθιά, να αναλογιστούμε την πολυπλοκότητα των οικογενειακών σχέσεων και τον ρόλο του πατέρα, ο οποίος συχνά θεωρείται «δευτερεύων» και αδικείται στη συζήτηση, σαν να είναι λιγότερο γονιός.
Αλλά δεν είναι έτσι. Ο ρόλος του πατέρα είναι εξίσου σημαντικός. Χαρακτηριστικά, λέμε ότι η μάνα φέρνει το παιδί στη ζωή, ο πατέρας μυεί τον γιο στον κόσμο.
Στη τηλεοπτική σειρά εξετάζεται ο ρόλος των πατέρων στην ανατροφή των γιων τους, ιδιαίτερα σε μια εποχή όπου οι έφηβοι εκτίθενται σε τοξικές επιρροές μέσω των κοινωνικών δικτύων. Ωστόσο, ο πατρικός ρόλος δεν περιορίζεται μόνο σε αυτό.
Η σχέση πατέρα-γιου είναι εξαιρετικά σημαντική για την ψυχική και συναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού.
Μπορεί ο λαός μας, με τη βαθιά και ευλογημένη σοφία του, να λέει πως «απ’ τη μάνα ορφανεύει το παιδί», όμως τόσο η επιστημονική έρευνα όσο και η καθημερινή κλινική εμπειρία επιβεβαιώνουν πως και ο πατέρας αφήνει ανεξίτηλη τη σφραγίδα του στη ζωή της οικογένειας και ιδιαίτερα στη διαμόρφωση της ψυχοσύνθεσης του αγοριού – είτε με την παρουσία του είτε με την απουσία του.
Ο πατέρας, για τον γιο, είναι ό,τι ο φάρος για τον ναυτικό· οδηγός, σημείο αναφοράς, και προστασία στις φουρτούνες της ζωής.
Δυο είναι τα καθοριστικά στάδια στην εξέλιξη της σχέσης πατέρα-γιου και κατά συνέπεια στην ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού.
Ο πρώτος σταθμός είναι τα δεύτερα γενέθλια του παιδιού. Μέχρι τότε, το παιδί ουσιαστικά «ανήκει στη μάνα», που έχει αναλάβει την κάλυψη των αναγκών του. Μετά τα δύο πρώτα έτη, ο πατέρας καλείται να σπάσει τη δυάδα μητέρας-παιδιού, δημιουργώντας μια νέα δυάδα μεταξύ εκείνου και του παιδιού και μια τριάδα μεταξύ των γονιών και του παιδιού τους. Αυτό είναι καθοριστικό για την ανάπτυξη του παιδιού και για τη μετέπειτα σχέση με τον πατέρα του, διαφορετικά η σχέση αυτή πάντοτε θα «ελέγχεται» και θα περνάει, πρώτα από τη μάνα.
Χρονικά η στιγμή αυτή, συμπίπτει και με την αρχή της οριοθέτησης του παιδιού από τον πάτερα, και αυτό είναι σημαντικό γιατί τα παιδιά δεν χρειάζονται μόνο αγάπη και αποδοχή αλλά και όρια, τα οποία συνήθως βάζει ο πατέρας. Σε απλά ελληνικά, ό,τι δεν μπορεί να οικονομηθεί με την αγάπη, τη στοργή και την κουβέντα της μητέρας το αναλαμβάνει ο πατέρας.
Βλέπω όλο ένα και περισσότερο υπερπροστατευμένα παιδιά, που δεν έχουν μάθει το όχι και επιτρεπτικούς γονείς που φοβούνται να οριοθετήσουν το παιδί τους, ξεχνώντας ότι τα παιδια οριοθετημένα αισθάνονται ασφάλεια και προστασία. Το συνεχές «Ναι» είναι διαστροφικό, όσο το πάντα αυταρχικό «Όχι».
Το δεύτερο στάδιο είναι η εφηβεία, όπου η πατρική εξουσία αμφισβητείται και συχνά απορρίπτεται στην προσπάθεια του εφήβου να ανεξαρτητοποιηθεί. Παρόλα αυτά, ο έφηβος εξακολουθεί να έχει ανάγκη την αποδοχή και τη στήριξη του πατέρα, επιθυμώντας όμως παράλληλα να παίρνει πρωτοβουλίες και να δρα αυτόνομα.
Το κλειδί της επιτυχίας βρίσκεται, στην ικανότητα του πατέρα να αφήσει τον γιο του να ανεξαρτητοποιηθεί, χωρίς να νιώσει ο ίδιος ότι «απειλείται» ή απορρίπτεται. Ο έφηβος, θα χαράξει τη δικιά του πορεία στη ζωή, με τα δικά του λάθη και επιτυχίες.
Και το λέω αυτό γιατί την περίοδο της εφηβείας μπορούν να δημιουργηθούν πολλά προβλήματα, αν ο πατέρας αντιληφθεί αυτή την προσπάθεια ανεξαρτητοποίησης του γιου ως απειλή για το κύρος ή την αξία του, ή αν ο γιος νιώσει ότι πατέρας δεν σέβεται την άποψή του, ή δεν του αφήνει χώρο να πάρει ο ίδιος αποφάσεις.
Συχνά ο πατέρας, φοβάται ότι ο γιος του θα επαναλάβει τα ίδια λάθη ή θα βιώσει τις ίδιες δυσκολίες που έζησε κι εκείνος και ως εκ τούτου, αναλαμβάνει δράση. Για παράδειγμα, υπερπροστατεύει τον γιο, προσπαθώντας να τον απομακρύνει από καταστάσεις που θεωρεί επικίνδυνες, ή αντίθετα τον απορρίπτει και τον επικρίνει συνεχώς, όταν βλέπει στοιχεία που δεν του αρέσουν.
Σε άλλες περιπτώσεις, πάλι ο πατέρας μπαίνει σε μια διαδικασία ώστε να αποδείξει στον γιο ότι δεν έχει χάσει τις ικανότητές ή τις δυνάμεις του ή ότι έχει περισσότερες γνώσεις.
Άλλες φορές πάλι ο έφηβος προσπαθεί να ισοπεδώσει τον πατέρα του. Εκείνος ξαφνικά δεν γνωρίζει τίποτα χρήσιμο, δεν είναι απαραίτητος και άλλα τέτοια χαριτωμένα.
Πίσω από τον ανταγωνισμό και την συγκρότηση όμως παραμένουν ενεργά λόγια που ίσως ποτέ κι αυτά δεν τολμούν να ειπωθούν ‘’πες μου σε αγαπώ, για να με αγαπώ’’, ‘’αγκάλιασε με για να με αγκαλιάσω’’, δείξε μου σεβασμό, για να με σεβαστώ, ‘’αναγνώρισε την αξία μου για να πιστέψω σε μένα!
Θα ήθελα να θυμάστε ακόμα 3 πράγματα!
Πρώτον, ο γιος έχει πάντα πρότυπο τον πατέρα. Κάθε πατέρας πρέπει να θυμάται ότι μια μέρα ο γιος του θα ακολουθήσει το παράδειγμα και όχι τη συμβουλή του.
Ακόμη κι αν προσπαθεί στην εφηβεία να τον ισοπεδώσει, το πατρικό πρότυπο δεν περνά ποτέ απαρατήρητο. Ο γιος πάντα παρατηρεί τον πατέρα του και από αυτόν μαθαίνει πώς φέρεται ένας άνδρας.
Βλέποντας τον τρόπο με τον οποίο ο πατέρας συμπεριφέρεται στη μητέρα, ο γιος σέβεται ή δεν σέβεται τις γυναίκες. Ο πατέρας επηρεάζει συνειδητά και ασυνείδητα τον ρόλο που αργότερα θα παίξει ο γιος ως άντρας, σύντροφος, επαγγελματίας και αργότερα… ως πατέρας.
Δύσκολα ένα παιδί θα βγει από το “πρότυπο” του μπαμπά. Για να συμβεί αυτό, θα πρέπει ο μπαμπάς να παρουσιάσει εξαιρετικά αρνητικές συμπεριφορές, που θα ωθήσουν τον γιο να σπάσει το καλούπι, συχνά καταλήγοντας στην άλλη άκρη, από αντίδραση.
Δεύτερον, τα παιδιά θέλουν γονείς όχι φίλους. Σίγουρα θα έχετε συναντήσει πατεράδες στις μέρες μας, να λένε με καμάρι ότι έχουν φτάσει τη σχέση σε άλλο επίπεδο, αφού έχουν καταφέρει να γίνουν φιλαράκια με τους γιους τους. Εγώ δεν σας κρύβω, ότι όλο και πιο συχνά συναντάω στις ψυχοθεραπευτικές αίθουσες νέους μπαμπάδες αποπροσανατολισμένους, που πολλές φορές, στην προσπάθεια τους να αποφύγουν το πρότυπο του δικού τους αυταρχικού πατέρα, με το οποίο μεγάλωσε η δική μου και οι παλαιότερες γενιές, φτάνουν στο άλλο άκρο, αυτό του πατέρα/φίλου, αγνοώντας ότι η πατρική σχέση εξ ορισμού δεν είναι σχέση μεταξύ ίσων, αλλά σχέση προστατευτική και υποστηρικτική προς το αδύναμο μέλος, το παιδί. Πρέπει να βρεθεί μια ισορροπία, ανάμεσα στην άνετη επικοινωνία με τον γιο αλλά και στην τήρηση κάποιων ορίων.
Και τρίτον, τα παιδιά δεν είναι μόνο ένα θαύμα της ζωής, αλλά και μια δεύτερη χρυσή ευκαιρία που σου δίνει η ζωή να διορθώσεις ότι δεν πήγε καλά με εσένα στην παιδική σου ηλικία, και διορθώνοντας στα παιδιά σου το θεραπεύεις κιόλας και σε εσένα και σε αυτά.
Με άλλα λόγια, θεραπευτικό είναι να καταφέρεις να αναγνωρίσεις μόνος σου ή με τη βοήθεια ειδικού τι έγινε στην παιδική σου ηλικία και σε επηρέασε αρνητικά και το δεν θα το επαναλάβεις στα δικά στο παιδιά. Σίγουρα, ένας δύσκολος πατέρας δυσκολεύει να δεις ποιος είσαι ή ποιος θα ήθελες να είσαι πραγματικά. Υπάρχει, όμως, τρόπος να βγεις από αυτή τη θέση με σωστή βοήθεια. Η ψυχοθεραπεία.
