Δυστυχώς, ζούμε σε έναν καιρό που η παραβίαση των ορίων μοιάζει να είναι κυρίαρχη αφήγηση, από τις διαπροσωπικές σχέσεις έως τις γεωπολιτικές εντάσεις.
Είναι καιρός να επαναπροσδιορίσουμε τα όρια.
Τα όρια είναι οι αόρατες ή ορατές γραμμές που ορίζουν, διαχωρίζουν και ταυτόχρονα προστατεύουν. Μπορεί να είναι φυσικά (π.χ. σύνορα), νομικά (προσωπικά δικαιώματα και υποχρεώσεις), ψυχολογικά (προσωπικές αντοχές και ανάγκες) ή κοινωνικά (κανόνες συνύπαρξης).
Πέρασαν αρκετά χρόνια για να καταλήξω ότι τα όρια δεν είναι φράχτες αλλά «γεωγραφικά» σημεία κατανόησης του εαυτού μας.
Άργησα να καταλάβω ότι υπάρχουν όρια που μας περιορίζουν και άλλα που μας σώζουν.
Όταν είμαστε παιδιά, μοιάζουν σαν τιμωρία τα «μη», «ως εδώ», «όχι τώρα» – βούιζαν οι εκφράσεις από γονείς και δασκάλους. Αλήθεια, τι στέρηση ελευθερίας!
Με τα χρόνια, ανακαλύπτουμε ότι τα χιλιάδες «όχι» και «μη» έγιναν εσωτερικά «ναι»:
Ναι, θα φροντίζω τον εαυτό μου.
Ναι, θα σέβομαι τους άλλους.
Ναι, ξέρω πότε να σταματώ.
Η δυσκολία στο να θέσει κάποιος όρια (ανεξάρτητα από την ηλικία) είναι συχνά υποτιμημένο ζήτημα, και αυτό ίσως γιατί:
- Υπάρχει ο φόβος της απόρριψης ή της αποδοκιμασίας. Πολλά άτομα φοβούνται ότι αν θέσουν όρια, θα χάσουν την αγάπη ή την αποδοχή των άλλων.
- Υπάρχει χαμηλή αυτοεκτίμηση. Όταν κάποιος δεν έχει αναγνωρίσει την αξία του, υπομένει καταστάσεις που τον φθείρουν, από φόβο μήπως ενοχλήσει ή διαταράξει τις σχέσεις του.
- Εξάρτηση. Σ’ αυτή την περίπτωση, στις στενές εξαρτητικές σχέσεις, το άτομο αισθάνεται ότι αν βάλει όρια, μπορεί να χάσει τον άλλον.
- Άτομα που μεγάλωσαν σε περιβάλλοντα χωρίς σαφή όρια ή με υπερβολικό έλεγχο, δεν είναι σε θέση να τα εφαρμόσουν ως ενήλικες.
- Ενοχή. Υπάρχουν άτομα που νιώθουν ενοχή όταν αρνούνται ή όταν λένε «όχι».
- Επίσης, ένα άτομο μπορεί να έχει όρια, αλλά να μην γνωρίζει πώς να τα εκφράζει με σαφή και ήρεμο τρόπο. Έτσι, γίνεται επιθετικό ή αποσύρεται.
Έχουν μεγάλη σημασία τα όρια στη συνύπαρξη και το πόσο συμβάλλουν σε σημαντικές συμφωνίες: στη δουλειά, στη φιλία, στην αγάπη, ακόμα και στη σιωπή.
Πολλά άτομα πιστεύουν ότι η απουσία ορίων είναι ελευθερία. Όμως, στην πορεία του χρόνου διαπιστώνουν ότι χωρίς «πλαίσιο» ελευθερία δεν υπάρχει.
Σε συζήτηση μεταξύ συνομηλίκων μου με θέμα τα όρια, καταλήξαμε ότι στην «ασημένια ηλικία» τα όρια ξαναπαίρνουν νέα σημασία. Είναι πιο εσωτερικά.
Το σώμα, για παράδειγμα, θέτει τα δικά του όρια (κουράζεται πιο εύκολα, αρνείται πράγματα που παλαιότερα τα θεωρούσε δεδομένα).
Το μυαλό επίσης ορίζει νέα πεδία: τι έχει σημασία και τι όχι, πού αξίζει να δώσω την ενέργειά μου και πού όχι.
Δεν είναι στέρηση, είναι λογική. Όσο μεγαλώνουμε, καταλαβαίνουμε ότι τα όρια δεν είναι εμπόδια. Είναι μορφές σεβασμού.
Σίγουρα, τα όρια δεν είναι φραγμοί αλλά γέφυρες προς μια πιο ισορροπημένη ζωή, γιατί σεβόμαστε τους άλλους, κατανοούμε τον εαυτό μας και ζούμε με μεγαλύτερη συνειδητότητα.
Όρια, λοιπόν, σε κάθε ηλικία:
- Στα παιδιά παρέχουν ασφάλεια και τα βοηθούν να κατανοήσουν τον κόσμο γύρω τους.
- Στην εφηβεία βοηθούν τους νέους και τις νέες να μάθουν να σέβονται τον εαυτό τους και τους άλλους.
- Στην ενήλικη ζωή βοηθούν στη διατήρηση υγιών σχέσεων και την αποφυγή εξάντλησης.
- Στην τρίτη ηλικία βοηθούν τους ηλικιωμένους να διατηρήσουν την αυτονομία τους και να επικεντρωθούν σε ό,τι έχει πραγματική σημασία για αυτούς.
Μια πρόκληση του θέματος είναι:
Τι συμβαίνει όταν σε μεγαλύτερη ηλικία κάποιος συνειδητοποιήσει ότι ποτέ δεν έθετε σωστά όρια και άφηνε άλλους να εισβάλλουν, να καθορίζουν και να ορίζουν τη ζωή του;
Σκέφτονται πολλοί/πολλές:
«Έδωσα πάρα πολλά… και δεν πήρα πίσω τίποτα».
«Δεν ήξερα πως είχα δικαίωμα να πω όχι».
Αυτές οι σκέψεις συνοδεύονται συχνά από λύπη, θυμό, ενοχή, ακόμη και αίσθημα κενού.
Ποτέ όμως δεν είναι αργά να μάθει κάποιος/κάποια τα όριά του και να τα εκφράσει.
Σε όλες τις ηλικίες – και ιδιαίτερα στη λεγόμενη τρίτη ηλικία – υπάρχει χώρος για αναθεώρηση, αποκατάσταση και εσωτερική ελευθερία.
Από προσωπική εμπειρία: το να θέτεις όρια, ακόμη και αργά, δεν διορθώνει απαραίτητα το παρελθόν, αλλά προστατεύει το παρόν και ανοίγει τον δρόμο (όσος απέμεινε) για ένα αληθινό υπόλοιπο.
Σίγουρα, ένα άτομο μπορεί σε οποιαδήποτε ηλικία να μάθει να θέτει υγιή όρια με τρόπους που ενισχύεται η σχέση με τον εαυτό του και με τους άλλους.
Όμως τα όρια δεν αρέσουν πολύ σε αρκετούς «άλλους». Όταν όμως είναι υγιή, ξεκαθαρίζουν τις σχέσεις· δεν αποκλείουν, αλλά προφυλάσσουν.
Διαπίστωσα (έστω και αργά) ότι όσο καλύτερα σέβομαι τα όρια των άλλων, τόσο πιο φυσικά και ήρεμα υπερασπίζομαι τα δικά μου. Είναι μια σχέση αμοιβαιότητας.
Όταν μάθουμε, δε, να τα θέτουμε όχι από φόβο, αλλά από αγάπη για τον εαυτό μας και τον κόσμο, τότε τα όρια δεν περιορίζουν μόνο, αλλά προσανατολίζουν σε αυτοσεβασμό, ψυχική ωριμότητα και τελικά λύτρωση.
