Η Μαρία Στρατηγάκη είναι Καθηγήτρια στο Τμήμα Κοινωνικής Πολιτικής, υπήρξε διευθύντρια του ΔΠΜΣ «Φύλο, κοινωνία, πολιτική» και η πρώτη διευθύντρια του Εργαστηρίου Σπουδών Φύλου στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.
Από το 2023 είναι Διευθύντρια του Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών «Σπουδές Φύλου: Μεθοδολογίες Θεωρίες, πολιτικές του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου.
Διετέλεσε Αντιδήμαρχος Κοινωνικής Αλληλεγγύης, Πρόνοιας και Ισότητας του δήμου Αθηναίων (2014-2019) και Γενική Γραμματέας Ισότητας των Φύλων (2009-2012). Ήταν διευθύντρια του Κέντρου Ερευνών για Θέματα Ισότητας (1999-2002) και εργάστηκε στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή στο Τμήμα Ίσων Ευκαιριών (1991-1999).
Είναι συγγραφέας των βιβλίων «Το φύλο της κοινωνικής πολιτικής» (Μεταίχμιο, 2007) και «Πολιτικές ισότητας των φύλων. ΟΗΕ, Ευρωπαϊκή Ένωση, Ελλάδα» (Αλεξάνδρεια, 2021).
Είναι πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Γυναικών Πανεπιστημιακών (ΕΛΕΓΥΠ) από το 2020.
Συνάντησα την Μαρία Στρατηγάκη, για να παρουσιάσουμε στο κοινό του JAN μία ακόμα ιδιαίτερα πολυσχιδή προσωπικότητα με απίστευτα πλούσια, συνεπή και συνεχή δράση για την ισότητα των φύλων και την κοινωνική αλληλεγγύη, τομείς που υπηρετεί από το «πόστο» της ακαδημαϊκού και επιστήμονος ερευνήτριας καθώς και από τις κατά περιόδους προβεβλημένες θέσεις της στον Δήμο Αθηναίων.
Λίγες εβδομάδες πριν τις διοικητικές εκλογές στις οποίες είναι υποψήφια δημοτική σύμβουλος με τον συνδυασμό του Χάρη Δούκα, ΑθήναΤώρα, μας μιλάει εφ’όλης της ύλης για όλα όσα θα θέλαμε να ξέραμε για τα ζωτικά θέματα που αποτελούν σταθερά το αντικείμενο της μακράς σταδιοδρομίας της.
-Κυρία Στρατηγάκη, θα ξεκινήσω από τον πυρήνα του ερευνητικού σας έργου, την ισότητα των φύλων (αν μπορώ να το ορίσω έτσι γενικά) για να σας ρωτήσω για την δυναμική της ισότητας των φύλων διαχρονικά στην ελληνική κοινωνία.
Οι ανισότητες μεταξύ γυναικών και ανδρών στην οικονομική, κοινωνική και πολιτική ζωή δεν μας απασχολούν επαρκώς ως κοινωνία γιατί συχνά αυτές θεωρούνται φυσικές και άρα αποδεκτές. Η ανατροπή τους με πολιτικές ισότητας των φύλων ανδρών άρχισε στην μεταπολίτευση και μετά από κινητοποιήσεις του γυναικείου κινήματος (οικογενειακό δίκαιο, νομιμοποίηση της άμβλωσης, ποινικοποίηση του βιασμού). Η θετική επίδραση της ΕΕ ήταν επίσης σημαντική μέσω της πολιτικής για ισότητα στην αγορά εργασίας (ίση αμοιβή και μεταχείριση, παιδικοί σταθμού, γονικές άδειες κλπ).
Η ισότητα των φύλων στην Ελλάδα προχωράει πολύ αργά αλλά σταθερά. Οι αντιστάσεις είναι μεγάλες και πολλές γυναίκες εγκαταλείπουν τις προσπάθειες και συμβιβάζονται με τους παραδοσιακούς ρόλους και υπομένουν τις διακρίσεις. Δεν είναι τυχαίο ότι βρισκόμαστε ως χώρα στην χαμηλότερη θέση της κατάταξης των χωρών της ΕΕ ως προς την ισότητα των φύλων με ποσοστό 52% με άριστα το 100.
–Οι σπουδές Φύλου (gender studies) στα ελληνικά ΑΕΙ μέχρι πρότινος ήταν «άγνωστο θέμα». Σήμερα;
Όπως όλα τα ζητήματα που αναφέρονται στην ισότητα των φύλων έτσι και οι σπουδές φύλου έφθασαν στα Ελληνικά Πανεπιστήμια με μεγάλη καθυστέρηση σε σχέση με τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες και τις ΗΠΑ. Οι πρώτες προσπάθειες ενθαρρύνθηκαν και χρηματοδοτήθηκαν από την ΕΕ πριν περίπου 20 χρόνια. Σήμερα έχουμε τρία μεταπτυχιακά προγράμματα για σπουδές φύλου (Πάντειο Πανεπιστήμιο, Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο) και πολλά μαθήματα για το φύλο και την ισότητα κυρίως σε σχολές κοινωνικών επιστημών. Δεδομένου ότι όλες οι επιστήμες έχουν έμφυλη διάσταση που πρέπει να μελετηθεί, αργούμε πολύ ακόμα να φθάσουμε στο σημείο όπου η διδασκαλία και η έρευνα όλων των επιστημών θα ενσωματώσουν το φύλο στις θεωρητικές και μεθοδολογικές τους προσεγγίσεις.
–Ως πρώην Γενική Γραμματέας Ισότητας Φύλων και Ιδρύτρια του Εργαστηρίου Σπουδών Φύλου του Παντείου Πανεπιστημίου και Πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρίας Γυναικών Πανεπιστημιακών, βλέπετε να υπάρχει εξέλιξη στα σχετικά νομοσχέδια για την αντιμετώπιση των έμφυλων διακρίσεων αλλά και της έμφυλης βίας στο χώρο των ΑΕΙ;
Στο επίπεδο των νόμων πάμε αρκετά καλά! Η νομική ισότητα έχει επιτευχθεί, έχουμε ενσωματώσει στο εθνικό δίκαιο πολλές διεθνείς συμβάσεις και ευρωπαϊκές οδηγίες, όπως προσφάτως αυτές για την αντιμετώπιση της έμφυλης βίας και της σεξουαλικής παρενόχλησης. Το πρόβλημά μας δεν είναι οι νόμοι αλλά η εφαρμογή τους. Αφόρητες καθυστερήσεις και δυστυχώς ορισμένες σεξιστικές αντιλήψεις του δικαστικού σώματος (παρόλο που υπερτερούν οι γυναίκες!) εμποδίζουν την απονομή δικαιοσύνης και την τήρηση του νόμου. Και εμείς οι ίδιες γυναίκες διστάζουμε συχνά να καταγγείλουμε τις διακρίσεις είτε γιατί δεν τις θεωρούμε σημαντικές, είτε γιατί φοβόμαστε τα αντίποινα!
–Περνώντας στον άλλο σας χώρο, της ενεργούς πολιτικής σας πορείας στον Δήμο Αθηναίων ως Αντιδήμαρχος Κοινωνικής Αλληλεγγύης, Πρόνοιας και Ισότητας του Δήμου Αθηναίων (2014-2019), θα ήθελα την προσωπική σας άποψη αν οι γυναίκες υφίστανται επιπρόσθετη διάκριση, κοινωνική και επαγγελματική τη διάκριση με βάση την ηλικία. Και αν ναι, πώς αντιμετωπίζεται;
Πολλές γυναίκες αντιμετωπίζουν διακρίσεις όχι μόνον λόγω φύλου, αλλά και λόγω άλλων χαρακτηριστικών τους όπως η κοινωνική τάξη, η εθνική ή φυλετική καταγωγή τους και η ηλικία. Η ηλικία επιβαρύνει τις διακρίσεις που έχουν συσσωρευθεί σε όλη τη ζωή μας. Οι συντάξεις μας είναι λιγότερο από τα 2/3 των συντάξεων των ανδρών συνολικά. Πολλές γυναίκες εξακολουθούν να έχουν «οικογενειακές υποχρεώσεις» μέχρι το τέλος της ζωής τους, αφού πολλές εξακολουθούν να φροντίζουν τα εγγόνια τους και να τα στηρίζουν οικονομικά, όπως συνέβη ευρέως κατά την οικονομική κρίση. Αντίστοιχα, οι άνδρες μετά την σύνταξη διαθέτουν περισσότερο ελεύθερο χρόνο.
Οι διαφορές αυτές είναι σημαντικές για την σωματική και ψυχική υγεία μας. Οι διαφορές μπορούν να μειωθούν αν οι γιαγιάδες μπορέσουν να απαλλαγούν από τις πρόσθετες υποχρεώσεις φροντίδας και απολαύσουν δημιουργικά τον ελεύθερο χρόνο τους. Οι Λέσχες Φιλίας του δήμου Αθηναίων συγκεντρώνουν όλο και περισσότερες γυναίκες……
–Στο just a number μας απασχολεί ιδιαίτερα η σύγκλιση της λεγόμενης «τρίτης ηλικίας» με τις νεότερες γενιές και η αναγνώριση των «ρόλων» ως συμπληρωματικοί και όχι ανταγωνιστικοί, ειδικά στον εργασιακό χώρο. Πώς μπορούν τα Πανεπιστήμια, οι κοινότητες να επιδράσουν θετικά σε αυτό;
Μια τέτοια σύγκλιση θα γίνει όταν απαλλαγούμε από την αντίληψη ότι το «νέο» είναι και το «καλό». Σε ένα εργασιακό χώρο χρειάζονται όλα. Και η καινοτομία και η εμπειρία. Η συμπερίληψη των ηλικιών (και των φύλων) τον εμπλουτίζει και αυξάνει την αποτελεσματικότητά του. Τα Πανεπιστήμια έχουν σημαντικό ρόλο στην προετοιμασία των νέων στην αγορά εργασίας. Θα έπρεπε οι έννοιες και οι πρακτικές της συμπερίληψης και της συνέργειας των γενεών και των φύλων να αποτελούν κεντρικό άξονα στη μετάδοση της γνώσης.
–Me too, γυναικοκτονίες, έμφυλη βία… πόσο δεκτική, πόσο συνειδητοποιημένη είμαστε η ελληνική κοινωνία να αποδεχτούμε πραγματικότητες και καταστάσεις και να μην τις περιορίζουμε σε ταμπέλες-κλισέ;
Η ελληνική κοινωνία διατηρεί ακόμα ορισμένα (επικίνδυνα) πατριαρχικά και σεξιστικά αντανακλαστικά που μας εκπλήσσουν και μας εξοργίζουν. Η συνειδητοποίηση της έκτασης της βίας κατά των γυναικών με αποκορύφωμα τις γυναικοκτονίες ήταν από τις πιο «θετικές» παρενέργειες της πανδημίας. Η ενδοοικογενειακή βία καταγγέλθηκε από τα ΜΜΕ και η Σοφία Μπεκατώρου μίλησε για την σεξουαλική παρενόχληση. Ήταν μια σημαντική εξέλιξη στο δημόσιο λόγο για τα έμφυλα κοινωνικά στερεότυπα. Ελπίζω να μην χρειαστεί να υποστούμε ακόμα έναν εγκλεισμό για να κάνουμε το επόμενο βήμα: Να «σπάσουμε τη σιωπή» για όλες τις εκφάνσεις της έμφυλης βίας και μάλιστα όχι μόνον από τα θύματα της βίας, αλλά και από όλους και όλες μας, που βλέπουμε, αντιλαμβανόμαστε αλλά δεν μιλάμε, δεν υποστηρίζουμε ενεργά τα θύματα.
–Πολιτικός, Πανεπιστημιακή, Ερευνήτρια, είστε ο ορισμός της πολυδιάστατης , υπερδραστήριας προσωπικότητας: Ιεραρχείτε, πρακτικά αλλά και φιλοσοφικά τους ρόλους σας;
Πιστεύω ότι οι πολλαπλοί ρόλοι που ανέλαβα κατά καιρούς ενοποιούνται κάτω από την ιδιότητα της «ενεργού φεμινίστριας της γενιάς της μεταπολίτευσης». Και στις δημόσιες θέσεις που ανέλαβα και στο πανεπιστήμιο, το κίνητρό μου ήταν η δράση για την ισότητα των φύλων. Ο στόχος της έμφυλης ισότητας είναι πολυδιάστατος και ως εκ τούτου ενεργοποιήθηκα σε πολλά πεδία παρέμβασης. Ο απλός καταγγελτικός λόγος δεν μου αρκεί. Χρειάζομαι για να ικανοποιηθώ και την πράξη. Και αυτή την βρήκα τόσο στην δημόσια πολιτική, όσο και στο πανεπιστήμιο και την έρευνα.
–Ως υποψήφια δημοτική σύμβουλος, ένα μήνυμα που θα θέλατε αν απευθύνετε στους εν δυνάμει ψηφοφόρους σας ηλικίας 50+;
Ως υποψήφια του συνδυασμού ΑθήναΤΩΡΑ του Χάρη Δούκα θέλω να τονίσω ότι ο δήμος της Αθήνας χρειάζεται μια νέα πνοή και προσανατολισμό στην πράσινη ανάπτυξη με παράλληλη αναβάθμιση και βελτίωση του δημόσιου χώρου (ηχορρύπανση, πάρκα, πεζόδρομοι κλπ). Ο υποψήφιος δήμαρχος Χάρης Δούκας μπορεί να εγγυηθεί αυτήν την αλλαγή λόγω της επιστημονικής γνώσης στην περιβαλλοντική και ενεργειακή πολιτική. Το δικό μου αντικείμενο (η κοινωνική πολιτική και η καταπολέμηση των διακρίσεων) μπορεί να αναδείξει και να ενισχύσει το κοινωνικό αποτύπωμα της πράσινης ανάπτυξης.
Κυρία Στρατηγάκη, σας ευχαριστούμε θερμά και σας ευχόμαστε κάθε επιτυχία!
