Το Δημόσιο Ψυχιατρείο Αθηνών στο Δαφνί, ιδρύθηκε το 1925, μετά την τμηματική παραχώρηση δημόσιας έκτασης 680 στρεμμάτων, στην περιοχή που βρίσκεται απέναντι από τη Μονή του Δαφνίου. Λόγω δε θέσης, έμεινε γνωστό ως «Το Δαφνί», όνομα που το ξεχωρίζει από το άλλο μεγάλο ψυχιατρείο, το «Δρομοκαΐτειο», στην Ιερά Οδό.
Μέχρι τότε, η δημόσια ψυχιατρική περίθαλψη ήταν σχεδόν ανύπαρκτη. Το πρώτο Ψυχιατρείο που λειτούργησε σε ελληνικό έδαφος ήταν το 1836 στην Κέρκυρα και παραχωρήθηκε στην Ελλάδα το 1864 μαζί με τα Επτάνησα. Το «Δρομοκαΐτειο» (1887) δεν είχε δημόσιο χαρακτήρα, ενώ το «Αιγινήτειο» (1904) διέθετε λίγα κρεβάτια και λειτουργούσε ως πανεπιστημιακή κλινική.
Γύρω στο 1910 οι ψυχασθενείς φιλοξενούνταν στα υπόγεια του κεντρικού αστυνομικού τμήματος των Αθηνών, στην οδό Κυδαθηναίων, μαζί με περιθωριακά άτομα. Η ακαταλληλότητα του κτιρίου, ο συνωστισμός αλλά και οι ανάγκες των ψυχικά νοσούντων, οδήγησαν το 1914 στη δημιουργία του πρώτου δημόσιου ασύλου, του «Ασύλου Φρενοβλαβών» στο Μοσχάτο, το οποίο ήταν υπό την εποπτεία του Υπουργείου Εσωτερικών, διοικείτο από την Αστυνομία και διέθετε μία νοσοκόμα.
Οι εγκαταστάσεις ήταν άθλιες και οι συνθήκες διαβίωσης και περίθαλψης θύμιζαν κόλαση. Δημοσιεύματα και αντιδράσεις της κοινής γνώμης ταρακούνησαν τους υπεύθυνους. Έτσι, το 1924 οι τρόφιμοι του ασύλου μεταφέρθηκαν, σ’ ένα παλιό διώροφο αρχοντικό, την αποκαλούμενη «Βίλλα της Αγίας Ελεούσης», η οποία μετονομάστηκε «Δημόσιο Ψυχιατρείο Αγίας Ελεούσης», γνωστό στους ντόπιους ως το «Τρελάδικο της Καλλιθέας». Το Ψυχιατρείο διοικείτο πάλι από την Αστυνομία και η ψυχιατρική «περίθαλψη» χαρακτηριζόταν κυρίως από περιοριστικά μέτρα ασφαλείας.
Εκεί, αν και από κτιριακής άποψης τα πράγματα φαινόντουσαν καλύτερα, γρήγορα χειροτέρεψαν, λόγω της ραγδαίας αύξησης των ασθενών, της έλλειψης χώρου, των πενιχρών οικονομικών πόρων, των σοβαρών προβλημάτων ύδρευσης και αποχέτευσης, της απουσίας ιατρών και ειδικευμένου προσωπικού καθώς και της κακομεταχείρισης των ασθενών, οι οποίοι ήταν συχνά δεμένοι με αλυσίδες μέσα στις ακαθαρσίες τους.
Ένα φως στο τούνελ άρχισε να φαίνεται όταν διορίστηκε πρώτος γιατρός του Ψυχιατρείου ο διακεκριμένος Νευρολόγος – Ψυχίατρος από τη Σμύρνη, Ισαάκ Ταστσόγλου, η προσφορά του οποίου υπήρξε ανεκτίμητη.
Η ανάγκη να μεταφερθούν οι πάσχοντες σε κάποιον άλλο χώρο ήταν επιτακτική, μια και πάνω από 500 άτομα έμεναν σ’ ένα οίκημα χωρητικότητας το πολύ για 65-70 άτομα.
Το πρόβλημα λύθηκε με την απαλλοτρίωση από το Κράτος, ενός κτήματος στο Δαφνί. Άμεσα, δημιουργήθηκαν οι βάσεις για μία πρόχειρη εγκατάσταση, επιδιορθώνοντας πέντε λυόμενα που υπήρχαν στο οικόπεδο και εξοπλίζοντάς τα με τα απαραίτητα έπιπλα, ιματισμό και υγειονομικό υλικό. Το νερό το κουβαλούσαν με κουβάδες από πηγάδια της περιοχής, θέρμανση δεν υπήρχε, ενώ το φαγητό, τον πρώτο καιρό, το έστελναν σε χύτρες από την Αγία Ελεούσα. Παρ’ όλα αυτά οι ασθενείς μπορούσαν να κυκλοφορούν ελεύθεροι στον περίβολο και να μην είναι στοιβαγμένοι ή δεμένοι μέσα σε χώρους που έμοιαζαν με μπουντρούμια.
Ο Κώστας Βάρναλης, σε μία επίσκεψή του στο Δαφνί (1938) είχε γράψει: «Το Δημόσιο Ψυχιατρείο αποτελεί μίαν ολάκερη πολιτεία με δύο χιλιάδες ψυχομέτρι. Πολιτεία με βασιλιάδες, με πρωθυπουργούς, με μεγάλους συγγραφείς και δισεκατομμυριούχους. Στην πολιτεία αυτή δεν υπάρχει Λόγος, δεν υπάρχει Συνείδηση, δεν υπάρχει Χρόνος, δεν υπάρχει τόπος». Και λίγο παρακάτω… «πηγαίνουμε στο νοσοκομείο, όπου είναι βυθισμένοι 1.700 ανθρώπινα όντα σ’ απόλυτο πνευματικό σκοτάδι…».
Το Ψυχιατρικό Νοσοκομείο άρχισε γρήγορα να εκσυγχρονίζεται τόσο σε κτιριακό όσο και επιστημονικό επίπεδο. Στελεχώθηκε από προσωπικό και βελτιώθηκαν οι συνθήκες διαβίωσης των νοσούντων. Κτίστηκε εκκλησία, ολόκληρο δε το κτήμα περιφράχτηκε και φυτεύτηκε με οπωροφόρα δένδρα. Στη βόρεια πλευρά του, εκτρέφονταν γουρούνια και αγελάδες, την φροντίδα των οποίων είχαν κτηνοτρόφοι-άρρωστοι, κάτω από την επίβλεψη και καθοδήγηση ειδικών.
Όταν το 1934 έκλεισε το παράρτημα της Αγίας Ελεούσας, οι 250 περίπου άρρωστοι μεταφέρθηκαν στο Δαφνί, με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί πρόβλημα χώρου, ο περίβολος να γεμίσει πρόχειρα παραπήγματα στέγασης και όλη αυτή η κατάσταση να φρενάρει την ανοδική πορεία του Ψυχιατρείου, το οποίο επωμίστηκε περισσότερα βάρη απ’ αυτά που μπορούσε ν’ αντέξει.
Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος υπήρξε καθοριστικός για την παρακμή του. Τουλάχιστον οι μισοί άρρωστοι πέθαναν από την πείνα και το κρύο, μέσα σε μερικούς μήνες. Το προσωπικό κατέβαλε τεράστιες προσπάθειες για να λειτουργούν οι υπηρεσίες και να συνεχίζονται οι νοσηλείες, αλλά ταυτόχρονα συνέδραμαν και έκρυβαν ανθρώπους που καταδιώκονταν και κινδύνευαν.
Από το 1943 η κατάσταση άρχισε να βελτιώνεται ιδιαίτερα στον επισιτιστικό τομέα και το Ψυχιατρείο μπήκε σε κάποια φάση αποκατάστασης και ομαλότητας, με τα προβλήματα όμως να εξακολουθούν να είναι πολλά και δισεπίλυτα, με κυριότερα την έλλειψη ψυχιάτρων, την οικονομική εξαθλίωση που επικρατούσε στην χώρα αλλά και την αύξηση των νοσηλευομένων, μετά τα δύσκολα χρόνια του πολέμου. Όλα αυτά όμως δεν εμπόδισαν το επιστημονικό προσωπικό να είναι προσηλωμένο στο έργο του, να παρακολουθεί τις εξελίξεις και να εφαρμόζει νέες θεραπευτικές μεθόδους, που σημείωναν μεγάλη επιτυχία.
Η ανάκαμψη άρχισε από τις αρχές της δεκαετίας του 1950, με κορύφωση το 1965. Τότε έγιναν ριζικές ανακαινίσεις στα κτίρια, το Ψυχιατρείο εφοδιάστηκε με τον απαραίτητο εξοπλισμό, δημιουργήθηκαν νέες μονάδες, ιατρεία και εργαστήρια που στελεχώθηκαν από εκπαιδευμένο προσωπικό, χωρίς όμως να έχουν ξεπεραστεί όλα τα προβλήματα, με τη στενότητα χώρου, λόγω των πολλών ασθενών, ν’ εξακολουθεί να παραμένει ο μεγάλος πονοκέφαλος.
Εγκαθιδρύθηκαν και αναπτύχθηκαν διάφοροι παρά-ψυχιατρικοί κλάδοι, όπως η εργοθεραπεία, η ψυχολογία, η κοινωνική εργασία κ.ά. που γνώρισαν μεγάλη επιτυχία, με θεαματικά αποτελέσματα στην ψυχιατρική θεραπευτική. Στις αρχές της δεκαετίας του ’60 συγκροτήθηκε το Τμήμα Τοξικομανών καθώς και το Τμήμα Υποδικο-Καταδίκων, το οποίο μερικά χρόνια αργότερα καταργήθηκε.
Η ψυχιατρική μεταρρύθμιση που άρχισε να εφαρμόζεται στην Ευρώπη από τα μέσα του 20ου αιώνα, με στόχο την κατάργηση των ασύλων και την δημιουργία εναλλακτικών δομών ψυχιατρικής περίθαλψης και αποκατάστασης στον κοινοτικό χώρο, στην Ελλάδα ψηφίστηκε πριν 25 χρόνια (ν. 2716/99), αλλά η εφαρμογή της έχει σκοντάψει πάνω σε πολλά προβλήματα.
Έχουν γίνει βήματα προς τα μπρος αλλά η κατάσταση εξακολουθεί πολλές φορές να περιγράφεται ως απελπιστική. Πολλά ακούγονται και γράφονται για το Δαφνί, για την υποστελέχωση, την αφειδή χορήγηση ψυχοφαρμάκων, τις αναχρονιστικές μεθόδους καθήλωσης και της απομόνωσης, την έλλειψη προσωπικού, τις απαράδεκτες συνθήκες διαβίωσης που θυμίζουν τριτοκοσμική χώρα και υποβαθμίζουν την προσωπικότητα των νοσηλευομένων και σίγουρα δεν βοηθάνε στην καλυτέρευση της υγείας τους. Κανένας άνθρωπος δεν το αξίζει αυτό, όποιο πρόβλημα κι αν αντιμετωπίζει.
Ας ευχηθούμε κάποια στιγμή το σύστημα να πάψει να νοσεί περισσότερο από τους ασθενείς στον τομέα της ψυχικής υγείας.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Βάρναλης Κώστας, ΑΝΘΡΩΠΟΙ. Ζωντανοί – Αληθινοί, Αθήνα, 1990
- Φιλανδριανός Κώστας, Δημόσιο Ψυχιατρείο Αθηνών. Το Δαφνί, μία… φανταστική πολιτεία, Αθήνα, 1977
ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- https://www.psyhat.gr/el
- http://ikee.lib.auth.gr/record/128877/files/GRI-2012-8355.pdf
- https://ir.lib.uth.gr/xmlui/bitstream/handle/11615/56333/22953.pdf?sequence=1
- https://en-asilo.blogspot.com/2016/11/1.html
- https://xaidarisimera.gr/blog-post_8-10
- https://aikaterinitempeli.wordpress.com/2014/09/22/%CE%BF%CE%B9-%CE%B5%CE%BD%CF%84%CF%85%CF%80%CF%8E%CF%83%CE%B5%CE%B9%CF%82-%CF%84%CE%BF%CF%85-%CF%80%CE%BF%CE%B9%CE%B7%CF%84%CE%AE-%CE%BA%CF%8E%CF%83%CF%84%CE%B1-%CE%B2%CE%AC%CF%81%CE%BD%CE%B1%CE%BB/
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ
