Ανάγνωση της Γέννησης μέσα από δυο μεταβυζαντινές εικόνες του Μιχαήλ Δαμασκηνού (1530-1593)

Η Αγία του Χριστού Γέννησις, η οποία κατά τον Μέγα Βασίλειο αποτελεί «κοινή εορτή πάσης της κτίσεως και την γενέθλιο ημέρα της ανθρωπότητας» απεικονίζεται όχι μόνο σε εντοίχια ψηφιδωτά, τοιχογραφίες, φορητές εικόνες και μικρογραφίες χειρογράφων, αλλά και σε αλλά είδη τέχνης όπως τα χρυσοκεντήματα, τα ξυλόγλυπτα των τέμπλων και τα εκκλησιαστικά σκεύη.

Το Χριστουγεννιάτικο κοντάκιον αναγγέλλει την ενσάρκωση του Θεανθρώπου. «Η Παρθένος σήμερον τον υπερούσιον τίκτει και η γη το Σπήλαιον, τω απροσίτω προσάγει Άγγελοι μετά ποιμένων δοξολογούσι. Μάγοι δε μετά αστέρος οδοιπορούσι».

Ο σπουδαίος αγιογράφος της Κρητικής Σχολής (16ος αιώνας) Μιχαήλ Δαμασκηνός απεικονίζει ευλαβικά, ακολουθώντας τη βυζαντινή παράδοση με δυτικές επιρροές, τη «Γέννηση του Χριστού» και το «Προσκύνηση των Μάγων» σε δύο παλίμψηστες εικόνες αριστουργήματα της μεταβυζαντινής Τέχνης. Στην εικόνα της Γέννησης η αφήγηση είναι πυκνή αλλά αρμονική εκφράζοντας το μυστήριο της ενσάρκωσης που ξεπερνά τον ανθρώπινο νου και από την πρώτη στιγμή περιέχει το Πάθος.
«Ο αμνός γεννάται για να θυσιαστεί». Τα σπάργανα του θείου βρέφους παραπέμπουν σε νεκρικό σάβανο και αυτό δηλώνει ότι η γέννηση είναι η αρχή της θυσίας του θεανθρώπου σύμφωνα με τα πατερικά κείμενα. Ο Δαμασκηνός τοποθετεί το θείο βρέφος μέσα στην ταπεινή φάτνη λουσμένο στο άκτιστο φως μέσα στη σκοτεινή σπηλιά που προαναγγέλλει τη μελλοντική ταφή και Ανάσταση.
Η Θεοτόκος τυλιγμένη σε πορφυρή εσθήτα είναι ξαπλωμένη δίπλα του, στοχαστική και γλυκά κουρασμένη, μετά από την ανώδυνη, άφθορη «παρθενική Γέννα» του υπερφυσικού μυστηρίου.
Στο κάτω μέρος της εικόνας δύο μαίες πλένουν το Βρέφος για να δοθεί αλληγορικά έμφαση στην ανθρώπινη φύση του Θεανθρώπου. Αριστερά στο κάτω μέρος κάθεται σκεπτικός και ξαφνιασμένος ο Ιωσήφ, μπροστά στο υπερβατικό μυστήριο της θεϊκής γέννησης στο οποίο εκούσια συμμετέχει. Τα ζώα, ένα μοσχαράκι και ένα γαϊδουράκι ζεσταίνουν το ιερό νεογέννητο «εγνω βούς τον κτησάμενον» με τα λόγια του Προφήτη Ησαΐα. Δεξιά της εικόνας οι βοσκοί παραλαμβάνουν το χαρμόσυνο μήνυμα από τους αγγέλους. Επάνω αριστερά ανάμεσα σε γη και ουρανό οι άγγελοι ψάλλουν το «Δόξα εν Υψίστοις».

Συνεχίζοντας την αφήγηση της θείας Γέννησης ο Δαμασκηνός περιγράφει στην αγιογραφία του «Προσκύνηση των Μάγων» τη μυσταγωγία της λατρείας των Μάγων με τα συμβολικά δώρα.

Οι Μάγοι ήταν σοφοί αστρονόμοι από την Περσία οι οποίοι ακολούθησαν το «Άστρο της Βηθλεέμ» που τους οδήγησε στο σπήλαιο της θείας Γέννησης για να προσκυνήσουν και να προσφέρουν τα εξ «Ανατολής» πολύτιμα δώρα.
Ο Μελχιώρ προσφέρει χρυσό που συμβολίζει βασιλική εξουσία.
Ο Γασπάρ προσφέρει λιβάνι που συμβολίζει τη θεία παρουσία.
Ο Βαλτάσαρ σμύρνα (μύρο) που συμβολίζει τον θάνατο και την ταφή.
Προαναγγέλουν ότι το θείο βρέφος γεννήθηκε για να θυσιαστεί και να αναστηθεί για τη σωτηρία του ανθρώπου.
Τρία προφητικά δώρα που αποκαλύπτουν το μυστήριο της ενσάρκωσης του Χριστού.

Καλά Χριστούγεννα!