Η Απάτη Αλλάζει, η Αυταπάτη Επιμένει.

Όσο μεγαλώνουμε, αναπτύσσουμε σοφία, εμπειρία, κριτική σκέψη -και παρ’ όλα αυτά, οι απατεώνες συνεχίζουν να βρίσκουν τρόπους να μας «τη φέρνουν». Ίσως, επειδή η τεχνολογία εξελίσσεται πιο γρήγορα απ’ όσο προλαβαίνουμε να αμυνθούμε. Ίσως επειδή η ελπίδα, ο φόβος και -ας το παραδεχτούμε- η απληστία, είναι ανθρώπινα χαρακτηριστικά, ανεξάρτητα από ηλικία.
Η απάτη λοιπόν εξελίχθηκε. Αλλά η συνταγή της; Διαχρονική.
Ας δούμε λίγα παραδείγματα. 

1. Το «Νερό του Καματερού» και οι μαγικές κρέμες
Όσοι θυμούνται την εποχή του ΄80 το ξέρουν καλά: Μερικά μπουκάλια νερό και λίγη απελπισία αρκούσαν για να στηθεί μια εθνική αυταπάτη.
Δεν υπήρχαν «πλατφόρμες», «κρυπτονομίσματα» ή «επενδυτικές αποδόσεις».
Απλά το νερό της βρύσης γινόταν θεραπεία για όλα. Κυριολεκτικά όλα: Από κρυολόγημα μέχρι καρκίνο. 
Ήταν η πιο σκληρή μορφή απάτης της εποχής γιατί πάταγε στο πιο ευάλωτο σημείο του ανθρώπου: Την ανάγκη για ελπίδα.
Στη συνέχεια η ελπίδα ερχόταν -και εξακολουθεί να έρχεται- με χάπια, κρέμες και λοσιόν για όλα τα προβλήματα. Τις πανάδες, τους μύκητες, τις βλεφαρίδες, τη φαλάκρα, τις ρυτίδες, τη φθορά του χρόνου. Και με δεκάδες testimonials από ανύπαρκτους χρήστες.
Αλλά ας το πούμε, τουλάχιστον τότε το νερό και σήμερα οι κρέμες και οι λοσιόν δεν αδειάζουν σε μια στιγμή τον τραπεζικό λογαριασμό σου.

2. Η απάτη στο αυτί μας 
Πηδώντας πάλι στο σήμερα, η τεχνολογία δίνει στους απατεώνες εργαλεία που θα ζήλευε το Χόλυγουντ. Γιατί τώρα, η απάτη χτυπάει εκεί που δεν το περιμένεις: Στο τηλέφωνο, με μια φωνή που μοιάζει με του παιδιού σου, που το έχουν απαγάγει…

Το deepfake δεν είναι πια επιστημονική φαντασία. Ο απατεώνας δεν χρειάζεται καν να έχει έναν ηθοποιό. Μπορεί να “εκπαιδεύσει” έναν αλγόριθμο και να μιμηθεί τη φωνή ενός συγγενή σου, κάνοντας την απάτη σχεδόν ακαταμάχητη. Είναι μια ψυχρή υπενθύμιση ότι η απάτη δεν στοχεύει μόνο τα χρήματά μας, αλλά και τη συναισθηματική μας αντοχή. Έχω συγγενείς μου μεγάλης ηλικίας που τη πάτησαν και έδωσαν λύτρα για να σώσουν το παιδί τους… 

Δεν υπάρχει χιούμορ εδώ -μόνο μια σοβαρή υπενθύμιση ότι ο πανικός είναι όπλο οικονομικής καταστροφής, όχι σύμβουλος.

3. Οι πυραμίδες της δεκαετίας του ’90–2000
Η εποχή που το όνειρο του γρήγορου πλουτισμού είχε «εταιρική ταυτότητα».
Κάπως έτσι γινόταν: «Έλα για έναν καφέ, να σου δείξω κάτι που θα αλλάξει τη ζωή σου». Smart casual ντύσιμο, PowerPoint, bluetooth headset σε κεντρικό ξενοδοχείο (ομολογώ ότι με έπεισαν και είχα πάει σε ένα). 
Το προϊόν δεν ήταν τόσο σημαντικό. Ο ενθουσιασμός ήταν το προϊόν.
Και η υπόσχεση ότι με λίγη προσπάθεια (και με πέντε φίλους ακόμη), όλοι θα ανέβουν στην κορυφή.

Το δύσκολο με αυτά τα μοντέλα δεν ήταν μόνο τα χρήματα που χάνονταν – ήταν οι ανθρώπινες σχέσεις που δοκιμάζονταν. Ξαφνικά, οι φίλοι έγιναν “υποψήφιοι συνεργάτες”, και η κουβέντα για καφέ κατέληγε σε διάγραμμα πυραμίδας. Tragic…

4. Phishing: Από τον πρίγκιπα της Νιγηρίας στο SMS που μοιάζει με της Τράπεζάς σου
Ο πρίγκιπας της Νιγηρίας που μας ζητούσε 500 ευρώ σε τραγικά αγγλικά ήταν τουλάχιστον ειλικρινά αστείος.
Ο απατεώνας του 2000 ήταν γραφικός. «Hello, my friend, I have 7 million dollars for you». Στο περίπου αγγλικά.
Σήμερα ο απατεώνας έχει γλωσσικό επίπεδο που θα ζήλευε φιλόλογος. Και στα αγγλικά έχει Proficiency του Cambridge και ίσως και άδεια διδασκαλίας.

Και εκεί που νομίζαμε ότι τα έχουμε δει όλα, έρχονται τα σύγχρονα μηνύματα από «την Τράπεζα».
Καλογραμμένα, άψογα, με επίσημο ύφος που σχεδόν σε κάνει να απολογηθείς που υποψιάστηκες ότι είναι απάτη.
Και ένα απλό κλικ αρκετές φορές αρκεί για να χαθούν χρήματα που κερδίσαμε με πραγματική σκληρή δουλειά και χρόνο.

5. Ο Crypto-Guru: Ο νέος εκσυγχρονισμένος “προφήτης”
Και κάπως έτσι φτάνουμε στη σύγχρονη κορυφή της απάτης: 
Δεν πουλάει προϊόν, ούτε νερό, ούτε κρέμες. Πουλάει… τεχνογνωσία, δηλαδή ένα Zoom call, δύο motivational quotes και ένα σεμινάριο των 1.000€ που «σήμερα το έχει 897€ γιατί σε συμπάθησε».
Πουλάει την υπόσχεση ότι γίνεται να πλουτίσεις αβίαστα, από τον καναπέ σου.  
Υπόσχεται ευελιξία, παθητικό εισόδημα και ότι σε 6 μήνες θα δουλεύεις από το Μπαλί (ενώ εκείνος κατά πάσα πιθανότητα δουλεύει ακόμα από το παιδικό του δωμάτιο δίπλα στο παλιό του Playstation).

Η Απάτη εκσυγχρονίζεται – Αξίζει να εκσυγχρονίσουμε και τη Σκέψη μας
Από το «Νερό του Καματερού» μέχρι τον Crypto-Guru, οι εποχές άλλαξαν, η τεχνολογία μεταμορφώθηκε, αλλά ο πυρήνας της απάτης έμεινε ίδιος: Οι απατεώνες ζουν από την ελπίδα μας ότι υπάρχει σύντομος δρόμος για την επιτυχία.
Ένα μαγικό χαπάκι.
Μια μυστική φόρμουλα.
Ένα λινκ που υπόσχεται ότι «αυτή τη φορά θα είναι αλλιώς».

Όμως όσο εξελίσσεται η τεχνολογία, άλλο τόσο πρέπει να εξελίσσεται κι ένα άλλο πράγμα: Η κριτική μας σκέψη. Γιατί στο τέλος της ημέρας, δεν πρέπει να αφήνουμε την ελπίδα να νικάει τη λογική.
Την κρατάμε, αλλά τη δένουμε γερά με ζώνη ασφαλείας.

Μπορεί να μεγαλώσαμε και να μην προλαβαίνουμε να εκσυγχρονιστούμε στα πάντα, αλλά σε κανέναν απατεώνα δεν θα δώσουμε το PIN μας.