Η Κυριακή των Βαΐων μας δίνει την ευκαιρία να θυμηθούμε την εξαιρετικά σημαντική στιγμή της Ιστορίας μας αυτήν της Εξόδου του Μεσολογγίου.
Στις 10 Απριλίου 1826, Κυριακή των Βαΐων, έγινε η ηρωική Έξοδος των Ελεύθερων Πολιορκημένων της Ιεράς Πόλης του Μεσολογγίου η οποία και οδήγησε στην αρχή της τελικής λύσης του Ελληνικού ζητήματος, δεδομένου ότι στο μεν εξωτερικό επιταχύνθηκαν οι διαδικασίες συμφωνίας μεταξύ των μεγάλων ξένων δυνάμεων, προκλήθηκε έντονη συγκίνηση στην Ευρωπαϊκή κοινή γνώμη, γιγαντώθηκαν τα φιλελληνικά αισθήματα και στο εσωτερικό προκλήθηκε η παραίτηση της Κυβέρνησης Κουντουριώτη και οδηγηθήκαμε στην άφιξη του Καποδίστρια.
Προσωπικά, σαν Μεσολογγίτισσα, αισθάνομαι υποχρέωση στους προγόνους μου και στα κατιόντα μέλη της οικογένειάς μου, κάθε χρόνο τέτοια μέρα να μνημονεύω τη σημασία της συμμετοχής των γυναικών ηρωίδων της Εξόδου, μιας και η Μεσολογγίτισσα ηρωίδα Τασούλα Γυφτογιάννη ήταν γιαγιά της γιαγιάς μου, Παρασκευής Γυφτογιάννη -Παπουτσοπούλου.
Μακρύς ο κατάλογος των γυναικών του Μεσολογγίου οι οποίες πολέμησαν κρατώντας με το ένα χέρι το σπαθί και με το άλλο το μωρό τους κοιμισμένο με αφιόνι για να μην κλαίει. Απτόητες, παρούσες στα κτυπήματα των κανονιών, έμαθαν να ζουν δίπλα στους πολεμιστές άντρες τους, τις περισσότερες φορές νηστικές κι εξαντλημένες.
Ο στίχος του Διονυσίου Σολωμού: «…δεν τους βαραίνει ο πόλεμος, αλλά έγινε πνοή τους κ´ εμπόδισμα δεν είναι στις κορασιές να τραγουδούν και στα παιδιά να παίζουν…»
Ο Κωστής Παλαμάς στο ποίημα του με τίτλο «τα νιάτα της γιαγιάς» αναφέρει «στις πολεμίστρες ξενυχτούν άνδρες, παιδάκια όλοι. Κι όσες γυναίκες μένουνε μαζί μας στην Πατρίδα, όλα τ’ αφήνουν κι έχουνε μονάκριβη φροντίδα να τρέχουν να μοιράζουνε ρακί, νερό, φουσέκια, και λες πως είναι άγγελοι όπου φορούν γυναίκεια….»
Η αείμνηστη συγγραφέας Ακακία Κορδόση σε ομιλία της στις Γιορτές της Εξόδου (16/4/2011) με τίτλο «Οι γυναίκες που κλήθηκαν να πεθάνουν σαν άντρες» ανέφερε:
«Όταν ήλθε η ώρα της Εξόδου οι Μεσολογγίτισσες πολεμάμε με δόντια με μαχαίρια και σπαθιά κι όταν τα εχθρικά σπαθιά πλησιάζουν ρίχνονται με δύναμη πάνω σ´αυτά, ή δαγκώνουν τη γλώσσα τους για να πεθάνουν από αιμορραγία. Κάποιες σκοτώνουν πρώτα τα παιδιά τους κι ύστερα μπήγουν το μαχαίρι στο στήθος τους. Καμμιά δεν λιποψύχησε. Μπορεί να υπέφεραν, μπορεί να μαρτύρησαν μπορεί να χάθηκαν, η θυσία τους όμως παραμένει σαν τίτλος τιμής για την ανθρωπότητα».
Φωτεινό παράδειγμα του μεγαλείου των Μεσολογγιτισσών στην εποποιία της Εξόδου, υπήρξε η Τασούλα Γυφτογιάννη.
«Ακριβοθυγατέρα» του Φιλικού καραβοκύρη και πυρπολητή καπετάν Φίλιου, γεννήθηκε στο Μεσολόγγι στην αρχή του 19ου αιώνα.
Ο Φίλιος «κεφάλι με μυαλό» κι από γένος Κουβαρά, του οποίου τα ηρωικά κατορθώματα στην θάλασσα είχαν προηγηθεί εκείνων του Κωσταντίνου Κανάρη, αποφάσισε να κρατήσει την θυγατέρα του κοντά του ύστερα από την πρόωρη απώλεια της συζύγου του.
Κατά την έναρξη των Πολιορκιών την δίδαξε να μάχεται και να πολεμά τον κατακτητή, να αγωνίζεται για την ελευθερία μαζί με τους άνδρες της ηρωικής Φρουράς της πόλης.
Προικισμένη με φυσικά χαρίσματα περιγράφεται από τον Λάππα ως «μια κόρη ίσα με κει πάνω. Σαν άλμπουρο από καΐκι το κορμί της και σ’ ομορφιά ούτε κι άλλη».
Στη διάρκεια των πολιορκιών φόρεσε αρματωσιά «φέρμελη χρυσή και μαλλιαρή φλοκάτα και φουστανέλα κάτασπρη» και παρέμεινε βοηθός στη ντάπια του πατέρα της. Ιδιαίτερα σημαντική ήταν η συμβολή της στην επική «Μάχη της Κλείσοβας» 25 Μαρτίου 1826 η οποία υπήρξε η κορυφαία πράξη των Ελεύθερων Πολιορκημένων κατά την τρίτη πολιορκία της πόλης, λίγο προ της μεγαλειώδους Εξόδου στις 10 Απριλίου 1826.
Στην Έξοδο η Τασούλα, από τις ελάχιστες γυναίκες που επέζησαν, πολέμησε γενναία κοντά στον πατέρα της ο οποίος έπεσε ηρωικά. Γνώρισε τον σύζυγο της, Σπύρο Γυφτογιάννη, μέσα στην θολούρα της μάχης και ένωσαν τις ζωές τους μετά τον αγώνα. Κατάφερε να ζήσει ελεύθερη και δημιούργησε οικογένεια.
Γερασμένη πια, αφηγείται τη ζωή της στον νεαρό ποιητή Κωστή Παλαμά ο οποίος έγραψε για εκείνη το φερόμενο ως αυτοβιογραφικό της ποίημα με τίτλο «Τα νιάτα της γιαγιάς».( Περιοδ. Εστία τεύχος 428 / 11.3.1884).
Το ποίημα μεταφράστηκε στα Αγγλικά. Το διάβασε μεταξύ των άλλων και ο Οσκαρ Ουάιλντ και δημοσίευσε με ενθουσιώδη κριτική.
Ενδιαφέρον έχει το μυστικό της που αποκαλύφθηκε λίγο πριν πεθάνει. Σύμφωνα με τον στρατηγό Νικόλαο Μακρή : «η Γυφτογιάνναινα είχε φυλάξει σ´ ένα σεντούκι την ανδρική φορεσιά που φόραγε στην Έξοδο, ως κάτι ιερό. Έκρυψε τα ρούχα της μακριά από τα μάτια των δικών της. Όταν κατάλαβε ότι σίμωνε το τέλος της φώναξε τους πολυπληθείς συγγενείς της και αυτολεξεί έδωκεν την ακόλουθο εντολή της: «Μωρέ τσούπες! Εγώ πεθαίνω,ύστερα από λίγη ώρα, νάτο το κλειδί από την κασέλα μου, σαν την ανοίξετε θα ευρήτε μια καλή μου φορεσιά και μ´αυτήν να με θάψετε χωρίς άλλο.»
Η παραγγελιά της Γυφτογιάνναινας έγινε. Οι δικοί της άνοιξαν το σεντούκι και βρήκαν την χρυσοκέντητη ανδρική φορεσιά που είκοσι χρονών είχε ντυθεί την βραδιά της Εξόδου.
Κηδεύτηκε με πρωτοφανή συρροή λαού μέσα σε μια πραγματική θρηνωδία.
Στους στίχους 264-285 του ποιήματος του Κωστή Παλαμά που αναφέρεται στην Τασούλα απαθανατίστηκαν μοναδικά τα τιμημένα ρούχα, σπουδαία στολίδια της ζωής της:
….Σας αγαπώ στολίδια μου γεμάτα περηφάνια
τιμή και δόξα, φέρμελη με τα χρυσά γαϊτάνια
Με των πολέμων τις βολιές φλοκάτα φουστανέλα
σας αγαπώ η γερόντισσα μ όλη της νιας την τρέλα
Γλύτωσ´απίστευτα μ´εσάς απ της σκλαβιάς τα πάθη
τη νύχτα που η πατρίδα μου εκάηκε κι εχάθη……(Κ.Παλαμάς)
Η μικρή βιωματική ιστορία της Εξοδίτισσας προγιαγιάς μου είναι δύσκολο να αναπαραστήσει το μεγαλείο αυτής της ηρωικής Εξόδου.
Ο γάλλος ιστορικός της εποχής Αύγουστος Φάμπρ στο βιβλίο του «Η ιστορία της πολιορκίας του Μεσολογγίου» γράφει:
Η άμυνα του Μεσολογγίου αποτελεί ένα από τα πιο ωραία πρότυπα, ίσως το ωραιότερο από όλα, που ο πατριωτισμός και το θάρρος προσέφεραν ποτέ στην ανθρωπότητα.
