Έχει ένα κοινό φανατικό κι ένα εξαιρετικά στιβαρό βιογραφικό. Πάρα πολλοί άνθρωποι παρακολουθούμε συστηματικά τις περιγραφές, τις απόψεις και την κρίση του για τα τεκταινόμενα στη διεθνή γεωπολιτική σκηνή και ρυθμίζουμε το θερμόμετρο της ανησυχίας μας ανάλογα με τον ψύχραιμο και ποτέ «τρομολάγνο» λόγο του. Ο ίδιος δεν καλλιεργεί την οικειότητα, αλλά την εμπνέει, με αποτέλεσμα, κάθε φορά που σηκώνεται πολιτική φουρτούνα στο Αιγαίο, να κρεμιόμαστε από τα χείλη του για να καταλάβουμε τι συμβαίνει και τι να περιμένουμε.
Στο Just a Number, ο καθηγητής Κωνσταντίνος Φίλης μάς κάνει την τιμή να μιλήσει για τον πρόσφατο θαλάσσιο χωροταξικό σχεδιασμό της Ελλάδας, αλλά και για τη χρησιμότητα των seniors στη διπλωματία!
–Κάποιος που δεν έχει γνώση για τα γεωπολιτικά θέματα της Ελλάδας και την εξωτερική πολιτική της, τι πρέπει να ξέρει για να καταλάβει τι σημαίνει η πρόσφατη πρωτοβουλία, να καθοριστούν τα χωροταξικά όρια των θαλασσών μας;
Θα πρέπει να γνωρίζει ότι ο θαλάσσιος χωροταξικός σχεδιασμός είναι μία ευρωπαϊκή οδηγία. Είναι δηλαδή μία υποχρέωση της χώρας μας απέναντι στην Ευρωπαϊκή Ένωση, να ορίσει τα απώτατα δυνητικά όρια των θαλασσίων ζωνών της και, εν προκειμένω, της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης της (ΑΟΖ), ώστε να είναι σε γνώση των Ευρωπαίων και των Ευρωπαϊκών Οργάνων μέχρι πού μπορεί να φτάσουν τα απώτατα όρια, όχι πλέον της Ελλάδας αλλά της Ευρώπης. Αυτό έχει να κάνει με μία σειρά δραστηριοτήτων που λαμβάνουν χώρα είτε στην επιφάνεια της θάλασσας είτε στον βυθό. Και είναι σημαντικό να πούμε ότι, με βάση την Ευρωπαϊκή Οδηγία, εμείς έπρεπε ήδη από το 2021 να έχουμε καταθέσει τον θαλάσσιο χωροταξικό σχεδιασμό. Για κάποιους πρακτικούς λόγους δεν το πράξαμε. Είχε μεσολαβήσει μάλιστα και η καταδικαστική απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου σε βάρος μας, που έδινε περιθώριο να γίνει αυτό μέχρι τα τέλη Απριλίου 2025.
–Απ’ ό,τι καταλαβαίνω, αυτό έχει ένα χαρακτήρα που δεν είναι αμιγώς πολιτικός ή γεωπολιτικός, αλλά είναι κυρίως πρακτικός και έχει να κάνει με διάφορα θέματα…
Έχει να κάνει με θέματα καθορισμού περιοχών ελέγχου και δικαιοδοσίας, τόσο για την Ελλάδα, όσο και για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Τα θέματα αυτά σχετίζονται με την αλιεία, την ιχθυοκαλλιέργεια, τις θαλάσσιες μεταφορές, τα θαλάσσια πάρκα, τη διαφύλαξη των ενάλιων αρχαιοτήτων, τη βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη και βέβαια, εφόσον περιλαμβάνει και το ζήτημα της υφαλοκρηπίδας, έχει να κάνει και με την ενέργεια.
–Άρα είναι κατά κάποιο τρόπο ένα ορόσημο στο πώς διαμορφώνεται η σχέση μας με τις τουρκικές απαιτήσεις; Αποκτούμε ένα επιπλέον δικαίωμα;
Δεν αποκτούμε δικαίωμα από έναν χάρτη ή από τον θαλάσσιο χωροταξικό σχεδιασμό που αποτυπώνεται σ’ αυτό τον χάρτη. Αποτελεί όμως πράγματι ορόσημο γιατί η Ελλάδα δεν είχε μέχρι σήμερα κατατεθειμένο δημόσια κάποιον χάρτη που να απεικονίζει τις ελληνικές θέσεις, έστω κι αν αυτές είναι οι απώτατες θέσεις ή μάλλον οι θέσεις που έχουν να κάνουν με τα απώτατα όρια της δυνητικής υφαλοκρηπίδας και της ΑΟΖ. Ο λόγος που αναφέρομαι στα απώτατα όρια είναι διότι, ανεξάρτητα από αυτό τον χάρτη που είναι σημαντικός για τους λόγους που σας ανέφερα, ο καθορισμός της υφαλοκρηπίδας και της ΑΟΖ σε στενές θάλασσες, όπως είναι αυτή της Μεσογείου και του Αιγαίου, δεν μπορεί παρά να γίνεται με τρεις τρόπους: ο ένας είναι μέσα από απευθείας συμφωνία των κρατών που έχουν αντικείμενες και παρακείμενες ακτές. Ο δεύτερος είναι μέσα από τη διαμεσολάβηση ενός οργάνου ή μιας χώρας ή ενός θεσμού, τα οποία φέρνουν τις δύο χώρες κοντά και οι χώρες τελικά συμφωνούν. Ο τρίτος τρόπος είναι να αποδεχτούν οι χώρες αυτές δίκην επιδιαιτητή τη δικαιοδοσία κάποιου διεθνούς δικαιοδοτικού οργάνου είτε αυτό είναι το δικαστήριο του Αμβούργου που έχει να κάνει με τα θαλάσσια ζητήματα είτε το δικαστήριο της Χάγης που είναι το πιο ισχυρό και να περιμένουν την απόφαση που θα καθορίσει πλέον τις θαλάσσιες ζώνες.
-Θα λέγαμε, πολύ αφελώς ίσως, ότι αυτό είναι ένα βήμα για να προχωρήσουμε; Ότι αποτελεί δηλαδή ένα στάδιο φυσικής ωρίμανσης προς μια πορεία επίλυσης των θεμάτων που έχουμε με την Τουρκία;
Είναι οπωσδήποτε μια βάση διαπραγμάτευσης η οποία τίθεται από ελληνικής πλευράς. Η Ελλάδα έχει, παγίως, τη θέση, που για μένα είναι και σωστή, ότι το ζήτημα που μας χωρίζει με την Τουρκία και έχει να κάνει με τον καθορισμό Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης και υφαλοκρηπίδας, δεν μπορεί παρά να κριθεί είτε σε απευθείας διαπραγματεύσεις είτε, επειδή ξέρουμε ότι οι θέσεις των δύο πλευρών είναι αντικρουόμενες και οι διαφορές τους χαώδεις, σε ένα διεθνές δικαστήριο. Εμείς λοιπόν βάζουμε πάνω στο τραπέζι τον δικό μας χάρτη και η Τουρκία έχει ήδη καταθέσει στον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών τους δικούς της χάρτες και τις συντεταγμένες σε σχέση με τη Μεσόγειο, ενώ πρόκειται να το κάνει -από ό,τι μας έχει προϊδεάσει- και για το Αιγαίο. Από εκεί και πέρα, εφόσον υπάρχει καλή θέληση, θα μπορούσαμε πράγματι να συζητήσουμε σοβαρά, αλλά το πρόβλημα δεν είναι οι χάρτες, καθώς, λίγο-πολύ, ξέρουμε η μία τις θέσεις της άλλης πλευράς. Το πρόβλημα είναι η διάθεση και κυρίως ο πάγιος αναθεωρητισμός της Τουρκίας.
-Σε αυτή την περίοδο της παγκόσμιας παράνοιας, ποιο θα ήταν το χειρότερο σενάριο -δηλαδή, η χειρότερη αντίδραση- από πλευράς Τουρκίας στην εξέλιξη αυτή;
Θα ήταν να εκλάβει την υπόθεση της Ουκρανίας ως μία επιβεβαίωση ότι οι ανά τον κόσμο αναθεωρητές μπορούν, με σχετικά μικρό τίμημα, να αναθεωρήσουν σύνορα δια της βίας και χωρίς τη σύμφωνη γνώμη του κράτους το οποίο βρίσκεται σε άμυνα. Δεν πιστεύω όμως ότι είναι τόσο αφελής η Τουρκία ώστε να συγχέει τη Ρωσία με τον εαυτό της από τη μία πλευρά και την Ουκρανία με την Ελλάδα από την άλλη. Είμαστε δύο εντελώς διαφορετικές περιπτώσεις για πολλούς λόγους. Επίσης, δεν νομίζω ότι η Τουρκία πιστεύει πως, αν η ίδια κάνει μία επιθετική κίνηση απέναντι στην Ελλάδα και βάλει σε περιπέτειες το σύνολο της περιοχής, πρώτον θα της είναι εύκολο, δεύτερον, η Ελλάδα δεν θα αντιδράσει με σφοδρότητα και τρίτον ότι κάτι τέτοιο μπορεί να περάσει στα ψιλά. Γιατί, μπορεί μεν αυτή τη στιγμή να βλέπουμε τις ΗΠΑ να μην ενδιαφέρονται ιδιαίτερα για την Ουκρανία και την υπεράσπισή της, ωστόσο, η Ελλάδα είναι μία εντελώς διαφορετική υπόθεση και, επίσης, η δυναμική των πραγμάτων, η γενικότερη τάση αυτή τη στιγμή, δεν είναι να δημιουργούνται περισσότερες κρίσεις αλλά να αποσοβούνται και οι υπάρχουσες.
Για παράδειγμα, ο Τραμπ θέλει να σταματήσει για τους δικούς του λόγους -κυρίως προσωπικούς- τους πολέμους στην Ουκρανία και στη Μέση Ανατολή, να βρει ένα modus operandi με το Ιράν για το πυρηνικό του πρόγραμμα ώστε να μην υπάρξει σύγκρουση ανάμεσα στο Ιράν και το Ισραήλ. Το να επιτρέψει λοιπόν ή να δώσει το πράσινο φως ή έστω να ανεχθεί μία επίθεση της Τουρκίας στην Ελλάδα, μου μοιάζει εξαιρετικά δύσκολο, έως και σχεδόν απίθανο. Αυτό είναι ένα καλό νέο. Από την άλλη πλευρά, θα μπορούσε ενδεχομένως να ισχύει -κάτι που προσωπικά δεν μπορώ να καταλάβω αν στέκει ή όχι- αυτό που είχε πει για τη Γάζα, ότι δηλαδή θα μεταφέρει τους κατοίκους της αλλού ώστε να τη μετατρέψει σε Ριβιέρα.
-Θα μπορούσε ως εκ τούτου, να του ξυπνήσει μία τέτοια διάθεση και για την επίλυση του Κυπριακού;
Υπάρχει πάντα ο κίνδυνος, όταν έχεις έναν ιδιόμορφο ηγέτη -και μάλιστα όχι μίας μικρής, αλλά της μεγαλύτερης και ισχυρότερης χώρας στον πλανήτη- να προκύψουν ιδιαίτερες προσεγγίσεις σε διάφορα ζητήματα, οι οποίες να αγγίζουν τα όρια του αλλοπρόσαλλου. Να προκύψει δηλαδή μία πρόταση του τύπου ότι, εφόσον δεν μπορούν να τα βρουν μεταξύ τους οι Τουρκοκύπριοι με τους Ελληνοκύπριους ή οι Έλληνες με τους Τούρκους ή οι Αιγύπτιοι με τους Λίβυους και όλοι αυτοί στην περιοχή, τότε εγώ θα δώσω μια λύση συνολική, όχι μόνο για το Κυπριακό. Μια λύση επιχειρηματικής λογικής, από την οποία θα βγάζουν όλοι λεφτά και ας μην έχουν λύσει, στο μεταξύ, άλλα προβλήματα που έχουν να κάνουν με τις θαλάσσιες ζώνες τους, τα σύνορά τους, την παράνομη κατοχή -εν προκειμένω της Τουρκίας σε βάρος της Κύπρου. Πάντα υπάρχει αυτός ο κίνδυνος, γι’ αυτό και πιστεύω ότι εμείς θα πρέπει να είμαστε μπροστά από τις εξελίξεις και να μην τις κυνηγάμε. Ένα τέτοιο σενάριο σε καμία περίπτωση δεν μπορούμε να το αποκλείσουμε. Θα έλεγα μάλιστα ότι έχει μία λογική. Να βάλει δηλαδή ο Τραμπ μπροστά την ενέργεια και να πει ότι εδώ υπάρχουν κάποιοι πόροι, θα μπορούν να εμπλακούν και αμερικανικές εταιρείες που ήδη δραστηριοποιούνται στην περιοχή και να κάνουν ένα deal το οποίο θα τους ικανοποιεί όλους, χωρίς όμως να λύνει τα προβλήματα που ταλανίζουν τις σχέσεις των κρατών της περιοχής εδώ και πολλά χρόνια.
-Ισχύει το αίσθημα ότι εμείς είμαστε όντως λίγο μπροστά από τις εξελίξεις αυτή τη στιγμή;
Πάντα, ο εχθρός του καλού είναι το καλύτερο. Πάντα μπορείς να κάνεις κάτι για να είσαι ακόμα καλύτερα προετοιμασμένος. Εμείς, αυτή τη στιγμή τηρούμε μια στάση αναμονής διότι δεν ξέρουμε τι ακριβώς έχει στο μυαλό του ο Πρόεδρος Τραμπ για την περιοχή, δεν μπορούμε να γνωρίζουμε προκαταβολικά τι σκέφτεται. Έχουμε συγκροτήσει κάποια μέτωπα, όπως ας πούμε με την Αίγυπτο, το Ισραήλ, τη Σαουδική Αραβία. Έχουμε κάποιες συμπράξεις με αυτές τις χώρες που είναι πολύ σημαντικές, καθώς οι δύο εξ αυτών -το Ισραήλ και η Σαουδική Αραβία- έχουν πολύ καλές προσβάσεις στις ΗΠΑ. Αυτό δεν σημαίνει ότι θα θέσουν ως προτεραιότητα την υπεράσπιση των ελληνικών θέσεων, αλλά είναι καλό ότι εμείς έχουμε αυτή τη στάση. Νομίζω ότι έτσι θα πρέπει να συνεχίσουμε και μάλιστα να την εντείνουμε, με φόντο το δίπολο ειρήνη -ή τέλος πάντων σταθερότητα- και επιχειρηματικές συμφωνίες/μπίζνες. Να επιδιώκουμε δηλαδή συμμαχίες με κράτη τα οποία, όπως και η Κύπρος φυσικά, επιθυμούν τη σταθερότητα και μπορούν να συνεργούν μεταξύ τους. Αυτό είναι κάτι το οποίο πιστεύω ότι, εφόσον προχωρήσουμε και με άλλες πρωτοβουλίες στην περιοχή, όπως ας πούμε προστασία χριστιανικών μειονοτήτων και κοινοτήτων, μπορεί να μας δώσει ένα καλό «πάσο» στον Τραμπ.
-Άφησα για το τέλος μια ερώτηση που συνδέεται… εξ αγχιστείας και με το just a number! Θα λέγατε ότι η διπλωματία -στην οποία μοιάζει να έχουμε κάνει πολλά βήματα- είναι μια τέχνη των seniors, από την άποψη ότι προϋποθέτει μια ωριμότητα για να μπορείς να ξεφύγεις από την ορμητικότητα του «θέλω» και να πας στο πιο ώριμο, «να δούμε τι μπορώ να κάνω»;
Η διπλωματία δεν πρέπει να ασκείται όταν το αίμα βράζει. Η διπλωματία πρέπει να κάνει όσο γίνεται λιγότερα λάθη. Ειδικότερα, αν πρόκειται για μια χώρα με τα χαρακτηριστικά της Ελλάδας, θέλει μεγάλη προσοχή γιατί, αλλιώς μπορούν να διορθώσουν ένα λάθος οι Ηνωμένες Πολιτείες με τα εργαλεία που διαθέτουν και αλλιώς ένα κράτος όπως η Ελλάδα. Η διπλωματία θέλει ενθουσιασμό, θέλει φρέσκες ιδέες, θέλει όραμα, αλλά απαιτεί επίσης και ωριμότητα, εμπειρία, συνέπεια και “κρύο αίμα”. Δεν λειτουργούμε σε κενό και δεν πρέπει να αποφασίζουμε εν θερμώ. Πάντως, η σοφία ανθρώπων που είναι πέραν της μέσης ηλικίας, στην άσκηση και κυρίως τη διαμόρφωση της διπλωματίας είναι παραπάνω από χρήσιμη.
Κωνσταντίνος Φίλης – Σύντομο Βιογραφικό
Είναι πρόεδρος του Ιδρύματος Θρακικής Τέχνης και Παράδοσης, Διευθυντής του Ινστιτούτου Διεθνών Υποθέσεων, Αναπληρωτής Καθηγητής του Αμερικανικού Κολλεγίου Ελλάδας, Διευθυντής του Διεθνούς Κέντρου Ολυμπιακής Εκεχειρίας και επιστημονικός συνεργάτης του Κέντρου Σχεδιασμού Εξωτερικής Πολιτικής (ΚΕ.Σ.Ε.Π.) του Υπουργείου Εξωτερικών. Είναι μέλος του Εθνικού Συμβουλίου Εξωτερικής Πολιτικής (ΕΣΕΠ) και του Εκπαιδευτικού Συμβουλίου της Διπλωματικής Ακαδημίας.
Διετέλεσε Εκτελεστικός Διευθυντής του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων του Παντείου Πανεπιστημίου και Διευθυντής Ερευνητικών Προγραμμάτων του ίδιου φορέα.
Εκλέχθηκε Ανώτερο Συνεργαζόμενο Μέλος (SAM) στο St. Antony’s College του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης (2007-2009) και παράλληλα υπήρξε Μέλος του Διεθνούς Συμβουλίου του Ερευνητικού Ινστιτούτου Ευρωπαϊκών και Αμερικανικών Σπουδών. Εν συνεχεία, ανέλαβε ερευνητής στο Κέντρο Σπουδών Νοτιοανατολικής Ευρώπης (SEESOX), του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης (2008 – 2010).
Είναι διαλέκτης στη Διπλωματική Ακαδημία, στη Ναυτική Σχολή Πολέμου, στη Σχολή Πολέμου της Αεροπορίας και στη Σχολή Εθνικής Ασφάλειας. Έχει μεγάλο συγγραφικό έργο, με πιο πρόσφατα βιβλία/μονογραφίες/επιμέλειες τα εξής:
· “Ανατολική Μεσόγειος: Ολική επαναφορά”
· “Το Μέλλον της Ιστορίας. Πώς ο πόλεμος της Ουκρανίας αλλάζει το παγκόσμιο τοπίο”
· “Διεκδικητικός Πατριωτισμός. Ανατομία μίας συζήτησης που δεν έγινε ποτέ”
· “Η Ελλάδα στη γειτονιά της”
· “Τουρκία, Ισλάμ, Ερντογάν”
· “A Closer Look at Russia and its Influence in the World” &
· “Πρόσφυγες, Ευρώπη Ανασφάλεια”.
Είναι επίσης μέλος του Ελληνοτουρκικού Forum και αντεπιστέλλον μέλος του Ινστιτούτου Ενέργειας Νοτιοανατολικής Ευρώπης (ΙΕΝΕ), καθώς και σύμβουλος ενέργειας και γεωοικονομικών της Ελληνικής Ένωσης Επιχειρηματιών.
