Ιστορικά Σχολεία της Αθήνας

Η εκπαίδευση, η οποία συνδέεται άρρηκτα με κάθε είδους πολιτισμική ανάπτυξη, είχε, εξ αρχαιοτάτων χρόνων, σημαντικό ρόλο στην Ελλάδα και με τα επιτεύγματά της επηρέασε, κατά έναν πολύ μεγάλο βαθμό, την ανάπτυξη του δυτικού πολιτισμού.         

Με αρχή το “νους υγιής εν σώματι υγιεί“, η εκπαίδευση για τους αρχαίους Έλληνες (στην οποία είχαν πρόσβαση μόνο τα αγόρια, εκτός ορισμένων πόλεων όπως η Σπάρτη) σήμαινε την εκπαίδευση του χαρακτήρα και την ταυτόχρονη αρμονική ανάπτυξη του νου.  

Στην δε Αθήνα, πνευματικό κέντρο των κλασσικών χρόνων, υπήρξαν τρία μεγάλα γυμνάσια: το Κυνόσαργες (στον σημερινό Νέο Κόσμο) όπου φοιτούσαν παιδιά που ένας από τους γονείς τους δεν ήταν Αθηναίος πολίτης, η Ακαδημία (Ακαδημία Πλάτωνος), το Λύκειο του Αριστοτέλη ή Περιπατητική Σχολή (στη σημερινή οδό Ρηγίλλης).   

Στο βάθος των αιώνων συνέβησαν και άλλαξαν πολλά πάνω στο θέμα της εκπαίδευσης, όμως η φιλομάθεια των Ελλήνων διατηρήθηκε ακόμη και στην περίοδο της οθωμανικής κυριαρχίας αλλά και στα δύσκολα χρόνια της εθνεγερσίας.  

Στην Αθήνα λειτούργησαν και λειτουργούν ακόμη σχολεία, τα οποία χαρακτηρίζονται ως “ιστορικά”, όχι μόνο λόγω της ημερομηνίας ίδρυσής τους, ή της ηλικίας του κτιρίου που τα στεγάζει, αλλά για το αποτύπωμα που άφησαν στον χώρο της παιδείας και τους διακεκριμένους απόφοιτους που πρόσφεραν στην κοινωνία.   

Το “Πειραματικό Γυμνάσιο Αθηνών – Γεννάδειο” (Αδριανού 114, πρώην Α’ Γυμνάσιο Αρρένων Αθηνών), συνδέεται ιστορικά με το πρώτο σχολείο δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, που λειτούργησε στο νεοσύστατο ελληνικό κράτος και δημιουργήθηκε το 1828 στην Αίγινα, από τον Ι. Καποδίστρια με σκοπό να εκπαιδεύσει τους νέους που ήθελαν να σπουδάσουν στο εξωτερικό.      

Πρώτος γυμνασιάρχης διορίστηκε ο “δάσκαλος του γένους” Γ. Γεννάδιος, προς τιμήν του οποίου το σχολείο ονομάζεται μέχρι σήμερα “Γεννάδειο”. Το σχολείο μετεγκαταστάθηκε στην Αθήνα από την Αίγινα το 1834. Έχει μείνει στην ιστορία για την επίσκεψη του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, το 1838, ο οποίος αφού παρακολούθησε το μάθημα του Γεννάδιου, θέλησε να μιλήσει ο ίδιος για την πατρίδα.  Λόγω στενότητας χώρου, η ομιλία του δεν έγινε στο σχολείο αλλά στην Πνύκα. Όπως διαβάζουμε στο βιβλίο της Α. Σκουμπουρδή, “Μοναστηράκι – Πλάκα. Οι γειτονιές των Θεών“, οι δύο μοναδικοί μαθητές που αποφοίτησαν με άριστα σε όλα τα μαθήματα, ήταν ο Χαρίλαος Τρικούπης και ο Κωνσταντίνος Δεσποτόπουλος. 

Το “Πειραματικό Σχολείο του Πανεπιστημίου Αθηνών” (Σκουφά 43 & Λυκαβηττού), ιδρύθηκε το 1929 και στεγάστηκε στο νεότευκτο διδακτήριο “Σωκράτης”, που είχε αποπερατωθεί εκείνη τη χρονιά, προορισμένο για τη στέγαση δύο τετραταξίων γυμνασίων και γι’ αυτό αρχικά ονομαζόταν ‘ΣΩΚΡΑΤΗΣ”. Τα χρόνια της Κατοχής το σχολείο επιτάχθηκε από τους Γερμανούς, οι οποίοι, κατά την αποχώρησή τους, προσπάθησαν να το ανατινάξουν, αλλά ευτυχώς το κτίριο γλύτωσε χάρη στην άμεση επέμβαση των περιοίκων και της πυροσβεστικής. Ανάμεσα στους διάσημους απόφοιτους του Πειραματικού ήταν τρεις μετέπειτα πρωθυπουργοί (Ανδρέας Παπανδρέου, Κώστας Σημίτης και Κώστας Καραμανλής) καθώς και γνωστοί πολιτικοί, καλλιτέχνες και επιχειρηματίες.  

Είναι συγκλονιστική η μαρτυρία της κας Δέσποινας Φούτα για την περίοδο που είχαν επιτάξει το σχολείο οι Γερμανοί: “βγαίνανε από τα παράθυρα και κρεμούσαν ένα σχοινί όπου στο κάτω μέρος είχαν δεμένο ένα κομμάτι ψωμί. Και μόλις πήγαιναν τα παιδάκια να το πιάσουν, τραβούσαν το σχοινί προς τα πάνω και τα καημένα τα παιδάκια κλαίγανε”.

Το “Μαράσλειο Διδασκαλείο Δημοτικής Εκπαίδευσης” (Μαρασλή 4), συνιστά ένα από τα αρχιτεκτονικά στολίδια του Κολωνακίου. Το νεοκλασικό κτίριο ανεγέρθη το 1905, σε σχέδια του αρχιτέκτονα Δ. Καλλία, σε χώρο που παραχωρήθηκε από τη Μονή Πετράκη, μετά από πρωτοβουλία του Διδασκαλικού Συλλόγου Ελλάδος και σημαντική χρηματοδότηση του ομογενούς Γρηγορίου Μαρασλή. Από το 1933 ως το 1989 λειτούργησε ως “Μαράσλειος Παιδαγωγική Ακαδημία”.

Στον ίδιο χώρο και δίπλα στο “Μαράσλειο” (Μαρασλή 6 & Σουηδίας), το 1929 οικοδομήθηκε ένα κτίριο, βάσει των σχεδίων του Ν. Μητσάκη, στο οποίο στεγάστηκε το Γυμνάσιο Θηλέων “ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ” και σήμερα εκεί λειτουργεί το 26^ο Ενιαίο Λύκειο Αθηνών.  

Ένα από τα πιο ιστορικά της Αθήνας και από τα πρώτα που λειτούργησαν στην πρωτεύουσα είναι το 7^ο ΓΕ.Λ. Αθηνών (Πρατίνου 19, Παγκράτι). Το ευρύτερα γνωστό, μέχρι το 1979 όπου τα σχολεία έγιναν μεικτά, ως “7^ο Γυμνάσιο Αρρένων”, απέναντι από το Άλσος Παγκρατίου, ανεγέρθηκε το 1931 επί κυβερνήσεως Ελ. Βενιζέλου, με Υπουργό Παιδείας τον Γ. Παπανδρέου. Πρόκειται για το “1^ο Βαρβάκειο Γυμνάσιο”, ένα από τα δύο γυμνάσια στα οποία είχε χωριστεί το “Βαρβάκειον Λύκειον” το 1880, και το οποίο μετακινήθηκε αργότερα στο Παγκράτι (αρχικά στην οδό Ευτυχίδου) και μετονομάστηκε σε 7^ο Γυμνάσιο Αθηνών και συστεγάστηκε με το 4^ο Γυμνάσιο Θηλέων.  

Στη διάρκεια της Κατοχής το κτίριο επιτάχθηκε από τους Ιταλούς, οι οποίοι εγκατέστησαν εκεί στρατιωτικό νοσοκομείο. Μετά το τέλος του πολέμου, το σχολείο επαναλειτούργησε, και στη διάρκεια της μεταπολίτευσης (1975 – 1976) προστέθηκε στο κτίριο ο 2^ος όροφος που φιλοξενεί σήμερα το 7^ο   και 28^ο Γυμνάσιο Αθηνών. Aπό το 7^ο Λύκειο έχουν αποφοιτήσει πολλοί γνωστοί Αθηναίοι και ο τέως ΠτΔ Κάρολος Παπούλιας είναι ένας εξ αυτών. 

Στο Παγκράτι ήταν και η ιδιωτική “Σχολή Καλπάκα” (Δαμάρεως 40 & Τιμοθέου), που ιδρύθηκε από τις  αδελφές και δασκάλες Αθηνά και Αλεξάνδρα Καλπάκα από το Αϊβαλί, όταν αυτές ήλθαν στην Αθήνα, μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή. Σήμερα, το κτίριο της Σχολής έχει επεκταθεί και στεγάζει το 10^ο Επαγγελματικό Λύκειο της Αθήνας.  

Κατά τη διάρκεια της κατοχής μαθήτριες της Σχολής Καλπάκα μαζί με μαθήτριες του 4^ου Γυμνασίου Θηλέων, αποτέλεσαν τον πυρήνα της οργάνωσης “Λεύτερη Νέα” των ανατολικών συνοικιών με επικεφαλής τη Σόνια Γαϊτη, (αδελφή του γνωστού ζωγράφου). Ανάμεσά τους ήταν η ΄Αννα Συνοδινού, η Αλέκα Καρούμπαλου – Βάκη και αργότερα προσχώρησε και η Ελένη Γλύκατζη – Αρβελέρ.  

Για την αντιστασιακή δράση των μαθητριών του Παγκρατίου, τις “σταρόχρωμες και μαυρομάτες“, είχε εκφράσει τον θαυμασμό του ο συγγραφέας Μενέλαος Λουντέμης, στο μυθιστόρημά του “Της γης οι αντρειωμένοι“.

Η εκπαίδευση έχει και θα πρέπει να έχει ένα πολύπλευρο και πολυσύνθετο ρόλο μέσα σε μία κοινωνία, στοχεύοντας στο να μεταδώσει γνώσεις, να διαμορφώσει χαρακτήρες και να μορφώσει υπεύθυνους πολίτες με ιδανικά, αξίες και αρχές.  

1. Λουντέμης Μενέλαος, Της γης οι αντρειωμένοι, Εκδ. ΔΩΡΙΚΟΣ, Αθήνα, 1976
2. Παλαιολογόπουλος Δ., Το Παγκράτι στην Εθνική Αντίσταση 1941-1944, Εκδ. ΜΕΛΙΣΣΑ, Αθήνα, 2004
3. Σκουμπουρδή Αρτεμις, ΜΟΝΑΣΤΗΡΑΚΙ-ΠΛΑΚΑ. Οι γειτονιές των θεών. Εκδ. ΠΑΤΑΚΗ, Αθήνα, 2016
4. http://www.memoro.org/gr/%CE%9A%CE%BF%CE%BB%CF%89%CE%BD%CE%AC%CE%BA%CE%B9–1930-%281-2%29_8510.html (Δέσποινα Φούτα)
5. http://www.pspa.eu/index.php/sxoleio-pspa/istoria-pspa (Πειραματικό Σχολείο)
6. https://www.uoa.gr/to_panepistimio/ypiresies_panepistimiakes_monades/marasleio_didaskaleio/
7. https://anthologio.wordpress.com/2017/09/27/%CE%AC-%CF%8C-%CE%AF-%CF%8Da/ (7^ο ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΡΡΕΝΩΝ)