Οι άφθες αποτελούν ένα από τα συχνότερα στοματικά προβλήματα που συναντάται στην καθημερινή οδοντιατρική πράξη. Παρότι είναι καλοήθεις και συνήθως αυτοπεριοριζόμενες, προκαλούν σημαντική ενόχληση στον ασθενή λόγω του πόνου και της δυσκολίας στη μάσηση και στην ομιλία. Η κατανόηση της αιτιολογίας τους και των διαθέσιμων θεραπειών είναι σημαντική για την αποτελεσματική ανακούφιση και πρόληψη των υποτροπών.
Τι είναι οι άφθες;
Οι άφθες, ή αλλιώς υποτροπιάζοντα άφθα έλκη (Recurrent Aphthous Stomatitis – RAS), είναι μικρά, επιφανειακά έλκη του στοματικού βλεννογόνου, συνήθως με στρογγυλό ή ωοειδές σχήμα, ερυθρή περιφέρεια και υπόλευκο ή κιτρινωπό κέντρο. Εντοπίζονται συχνότερα στο εσωτερικό των χειλιών, των παρειών, στη γλώσσα και στο έδαφος του στόματος. Δεν σχετίζονται με ιογενείς λοιμώξεις και δεν είναι μεταδοτικές.
Αιτίες και παράγοντες κινδύνου
Η αιτιολογία των αφθών δεν είναι απολύτως ξεκαθαρισμένη, ωστόσο έχουν ενοχοποιηθεί διάφοροι παράγοντες:
- Ανοσολογικοί παράγοντες: Πιστεύεται ότι πρόκειται για αυτοάνοση αντίδραση του οργανισμού έναντι κυττάρων του στοματικού βλεννογόνου.
- Γενετική προδιάθεση: Πολλοί ασθενείς αναφέρουν οικογενειακό ιστορικό αφθών.
- Στρες και άγχος: Η ψυχοσωματική επίδραση θεωρείται σημαντικός επιβαρυντικός παράγοντας.
- Τραυματισμοί βλεννογόνου: Π.χ. δάγκωμα, οδοντόβουρτσα, ορθοδοντικά σιδεράκια.
- Διατροφικές ελλείψεις: Έλλειψη βιταμίνης Β12, φολικού οξέος, σιδήρου ή ψευδαργύρου.
- Ορμονικές αλλαγές: Οι γυναίκες μπορεί να εμφανίσουν άφθες κατά την εμμηνόρροια.
- Τροφικές ευαισθησίες: Όπως στα εσπεριδοειδή, τη σοκολάτα, τους ξηρούς καρπούς και τη ντομάτα.
- Ορισμένα φάρμακα: Μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη, βήτα-αναστολείς, κ.ά.
Κατηγορίες αφθών
Υπάρχουν τρεις βασικοί τύποι:
- Μικρές άφθες (Minor): Συνήθως <10 mm, επουλώνονται σε 7–10 ημέρες χωρίς ουλή.
- Μεγάλες άφθες (Major): >10 mm, βαθύτερες, πιο επώδυνες, μπορεί να διαρκέσουν εβδομάδες και να αφήσουν ουλή.
- Ερπητοειδείς άφθες: Πολλαπλές μικρές βλάβες που μοιάζουν με εκείνες του ιού του έρπητα, αλλά δεν σχετίζονται με τον HSV.
Αντιμετώπιση
Η θεραπεία των αφθών στοχεύει κυρίως στην ανακούφιση από τον πόνο και την επιτάχυνση της επούλωσης. Δεν υπάρχει οριστική θεραπεία, όμως υπάρχουν αρκετές επιλογές διαχείρισης:
1. Τοπική θεραπεία
- Αναισθητικές αλοιφές: Όπως λιδοκαΐνη, βενζοκαΐνη για ανακούφιση από τον πόνο.
- Αντισηπτικά στοματικά διαλύματα: Χλωρεξιδίνη ή οξυγονούχο νερό για μείωση του μικροβιακού φορτίου.
- Τοπικά στοματικά τζελ : Το Pyralvex και τζελ όπως το Aftamed βοηθούν στην προσωρινή ανακούφιση των συμπτωμάτων.
2. Συστηματική θεραπεία
Σε βαριές ή εκτεταμένες περιπτώσεις:
- Συμπληρώματα βιταμινών και μετάλλων, εάν τεκμηριωθεί σχετική ανεπάρκεια.
3. Πρόληψη και υγιεινή
- Αποφυγή ερεθιστικών τροφών.
- Χρήση οδοντόκρεμας χωρίς λαυρυλοθειικό νάτριο (SLS).
- Μείωση άγχους και διαχείριση στρες.
- Προσεκτική στοματική υγιεινή χωρίς τραυματισμούς.
Στοματικά έλκη γενικά: Πότε ανησυχούμε;
Οι άφθες είναι ένα είδος στοματικού έλκους, όμως υπάρχουν και άλλες καταστάσεις που προκαλούν έλκη στη στοματική κοιλότητα, όπως:
- Ιογενείς λοιμώξεις (π.χ. έρπης, ιός Coxsackie)
- Μυκητιασικές ή βακτηριακές λοιμώξεις
- Αυτοάνοσα νοσήματα (π.χ. Ερυθηματώδης Λύκος)
- Στοματικά έλκη που σχετίζονται με νόσο του Crohn ή Ελκώδη Κολίτιδα
- Προκαρκινικές ή καρκινικές βλάβες (σε έλκη που δεν επουλώνονται για >2 εβδομάδες)
Είναι σημαντικό ο οδοντίατρος να εκτιμά τη διάρκεια, την εμφάνιση και τα συνοδά συμπτώματα των στοματικών ελκών ώστε να αποκλείσει άλλες σοβαρότερες παθολογίες.
Συμπέρασμα
Οι άφθες είναι ένα συχνό αλλά ενοχλητικό φαινόμενο που, παρά την καλοήθη φύση τους, επηρεάζουν σημαντικά την ποιότητα ζωής του ασθενή. Η αποτελεσματική διαχείρισή τους βασίζεται στη σωστή διάγνωση, στην ανακούφιση των συμπτωμάτων και στην αναγνώριση και αποφυγή των επιβαρυντικών παραγόντων. Σε κάθε περίπτωση, έλκη που επιμένουν ή παρουσιάζουν ύποπτη εικόνα πρέπει να αξιολογούνται από επαγγελματία υγείας.
