Γνωρίζοντας ότι το θέμα αυτού του τεύχους του “Just a Number”, θα είναι σχετικό με τις σημαντικές και μεγάλες αποφάσεις που κάποια στιγμή στη ζωή μας καλούμαστε να πάρουμε, αυτόματα μου ήλθαν στο μυαλό oι στίχοι του ποιήματος “Che Fece… Il gran Rifiuto“, του αγαπημένου μου Καβάφη:
“Σε μερικούς ανθρώπους έρχεται μια μέρα/που πρέπει το μεγάλο Ναι ή το μεγάλο το Όχι/να πούνε”.
Και έτσι, πήρα την απόφαση να αφιερώσω αυτό το κείμενο στον αξιόλογο πολιτιστικό χώρο, το “Αρχείο Καβάφη“, στην οδό Φρυνίχου 16Β, στην Πλάκα. Εκεί, σ’ ένα υπέροχο διατηρητέο κτίριο του 1910, με πλούσιο και εντυπωσιακό εξωτερικό εκλεκτικιστικό-νεομπαρόκ διάκοσμο, φιλοξενείται, από τον Νοέμβριο του 2023, το λογοτεχνικό και προσωπικό αρχείο του Αλεξανδρινού ποιητή, τα 966 βιβλία που περιλαμβάνονται στην βιβλιοθήκη του, καθώς επίσης και μία συλλογή τεκμηρίων και έργων τέχνης που σχετίζονται με τον ίδιον και την εποχή που έζησε.
Η δημιουργία του εν λόγω χώρου είναι επένδυση του Ιδρύματος Ωνάση το οποίο απέκτησε, το 2012, το ανεκτίμητης αξίας Αρχείο Καβάφη από τον Μανώλη Σαββίδη, διασφαλίζοντας την παραμονή του στην Ελλάδα, αποτρέποντας τον ενδεχόμενο κατακερματισμό του, και το ψηφιοποίησε. Μετά δε τη δημοσίευση της ψηφιακής συλλογής (2019), αυτό κατέστη ανοιχτό και προσιτό σε όλους.
Το “Αρχείο Καβάφη” βάζει τον επισκέπτη μέσα στο καβαφικό περιβάλλον από την πρώτη κιόλας στιγμή που μπαίνει στο κτίριο και περνά την κεντρική είσοδο με τις βαριές βελούδινες κουρτίνες, πράσινου χρώματος – το οποίο ήταν το αγαπημένο του Καβάφη – προκαλώντας του μία ιδιαίτερη συγκίνηση, γνωρίζοντας ότι εκεί θα “συναντήσει” τον σπουδαίο διαχρονικό και οικουμενικό ποιητή.
Οι χώροι, με τους ιδιαίτερα μελετημένους φωτισμούς της Ελευθερίας Ντεκώ να δημιουργούν, με τις σκιές, μία ατμόσφαιρα που εμπνέει συναισθήματα, και με τις αίθουσες να δίνουν την αίσθηση από “τες σκοτεινές κάμαρες” που ο ποιητής περνούσε μέρες βαριές, όπως έγραφε στο ποίημα “Τα Παράθυρα”, δεν θυμίζει μουσείο – άλλωστε δεν ήταν αυτός ο στόχος της δημιουργίας του – αλλά μία κατοικία, η οποία έχει πολλές ομοιότητες με το σπίτι του στην Αλεξάνδρεια, το οποίο ανακαινίστηκε πρόσφατα, στην πρώην οδό Lepsius (σήμερα οδό C. P. Cavafy).
Όπως αναφέρει ο κος Μάκης Δεμίρης, ο οποίος μαζί με την Εύα Μανιδάκη του Flux Office, έκαναν την αρχιτεκτονική μελέτη και είχαν επιμέλεια αυτού του βιωματικού χώρου: “…Η έκθεση των προσωπικών του αντικειμένων είχε ως βασική ιδέα τη δημιουργία μιας δεύτερης επιδερμίδας, μέσα στο υφιστάμενο κέλυφος του κτιρίου με μια σειρά από αποσπασματικές εικόνες, από συμβάντα, τα οποία παραπέμπουν σε στιγμιότυπα από μια οικία, στην οποία βρίσκεις τα διάφορα αυτά προσωπικά αντικείμενα. Πρόθεσή μας ήταν να μην δημιουργήσουμε μια αναπαράσταση. Ένα σαν. Οπότε αυτό που μας ενδιέφερε ήταν να φτιάξουμε μια καινούργια αφήγηση που να είναι πολύ ανοικτή στον επισκέπτη, μέσα από αυτή την οργάνωση των εκθεμάτων που προτείνουμε και τις γειτνιάσεις“.
Ο χώρος είναι δε σχεδιασμένος με τέτοιο τρόπο ώστε ο επισκέπτης, μέσα από τις τρεις ενότητες των εκθεμάτων (προσωπικά αντικείμενα, “η Αθήνα του Καβάφη”, έργα τέχνης Ελλήνων & Αιγυπτιωτών καλλιτεχνών, στο Αναγνωστήριο), παίρνει μία εικόνα του πνευματικού αλλά και υλικού βίου του ποιητή, γνωρίζοντάς τον λίγο καλύτερα, και συνειδητοποιώντας, ταυτόχρονα, τη διαχρονικότητα της καβαφικής ποίησης αλλά και το πόσο πολύ η ζωή και το έργο του Καβάφη εξακολουθούν ν’ αποτελούν πηγή έμπνευσης για σύγχρονους καλλιτέχνες των εικαστικών & κινηματογραφικών τεχνών.
Μία συλλογή από προσωπικά αντικείμενα (αντίγραφο των γυαλιών του από ταρταρούγα, το ξύλινο κομπολόϊ του, πακέτο της αγαπημένης του μάρκας τσιγάρων – Irma Cigarettes -, καπνικά είδη, οικογενειακές φωτογραφίες, κορνίζες, θήκη καρτών επισκεπτηρίου της μητέρας του, Χαρίκλειας Καβάφη, το γένος Φωτιάδη), αυθεντικά έπιπλα (το γραφείο του, η πράσινη βελούδινη πολυθρόνα, κομότες, μικροέπιπλα Αrabesque), χαλιά, καθώς και μικρά ή μεγάλα διακοσμητικά αντικείμενα (καθρέφτης, βάζα, πορσελάνες, κεραμικά από την Κίνα) αντικατοπτρίζουν, αποσπασματικά, τον προσωπικό του χώρο στην Αλεξάνδρεια. Όλα δε αυτά συνομιλούν με αντίγραφα ή χειρόγραφα ποιημάτων, βιβλία, δημοσιεύματα αλλά και με έργα τέχνης σύγχρονων καλλιτεχνών, με αναφορές από το έργο του Καβάφη.
Από τα αντικείμενα που βρίσκονται στον χώρο, τα μόνα που ο ποιητής δεν άγγιξε ποτέ, είναι η νεκρική του μάσκα και το αντίγραφο της πρώτης έκδοσης των ποιημάτων του, η οποία τυπώθηκε το 1935, μετά τον θάνατό του, σε επιμέλεια Ρίκας Σεγκοπούλου και εικονογράφηση Τάκη Καλμούχου. Είναι γνωστό ότι όσο ζούσε ο Καβάφης δεν είχε εκδώσει κανένα από τα ποιήματά του. Απλώς, τα τύπωνε και τα έστελνε σε γνωστούς και φίλους, σημειώνοντας όμως σχολαστικά το τι είχε δώσει και σε ποιόν.
Στην αίθουσα αφιερωμένη στην “Αθήνα του Καβάφη“, εκτίθεται μία επιλογή τεκμηρίων από τα τέσσερα ταξίδια του στην Ελλάδα και τις περιηγήσεις του στην Αθήνα, η οποία του ασκούσε πάντα μία ιδιαίτερη γοητεία. Έβλεπε την πόλη ως εφαλτήριο της ποιητικής του αναγνώρισης και αναζητούσε απεγνωσμένα την κριτική επιδοκιμασία των Αθηναίων αναγνωστών του. Μέσα σε μία προθήκη βρίσκονται σελίδες από τα ημερολόγια που κρατούσε κατά τη διάρκεια αυτών των ταξιδιών καθώς επίσης επιστολές διακεκριμένων Ελλήνων λογοτεχνών που του εξέφραζαν τον θαυμασμό τους για το έργο του ή εκδόσεις τους με χειρόγραφες αφιερώσεις προς αυτόν.
Στην επιγραμματική φράση που διατρέχει τον τοίχο της αίθουσας, γραμμένη στα Αγγλικά, απευθυνόμενος στη Μαριγώ, τη γυναίκα του ξαδέλφου του και περιγράφοντας τη σχέση του με την Αθήνα, διαβάζουμε, σε ελεύθερη μετάφραση: “Πήγα στην Αθήνα – σαν να πήγαινα σε μία Μέκκα – αποφασισμένος να μ’ αρέσει, κι εκράτησα τον λόγο μου. […] Σε διαβεβαιώ πως σ’ όλο αυτό δεν με παρέσυρε ο πατριωτισμός. Αφέθηκα απλώς να με καθοδηγήσουν – όπως αρέσκομαι κατά καιρούς να κάμω – το Συναίσθημα και η Πλάνη“.
Στην αίθουσα του Αναγνωστηρίου φιλοξενούνται δύο ενότητες έργων τέχνης: “Οι Προσωπογραφίες του Καβάφη” – έξι προσωπογραφίες του ποιητή φιλοτεχνημένες από σημαντικούς Έλληνες & ξένους ζωγράφους και “Οι Αιγυπτιώτες ζωγράφοι” – δέκα έργα τέχνης, με στιγμιότυπα της καθημερινότητας στην Αλεξάνδρεια, φιλοτεχνημένα από Αιγυπτιώτες ζωγράφους, σύγχρονους του Καβάφη.
Το αρχείο με τα πάνω από 2.500 φυσικά τεκμήρια και η βιβλιοθήκη φυλάσσονται σε ειδικά διαμορφωμένο χώρο, στο αρχειοστάσιο, όπου έχουν πρόσβαση μόνο ερευνητές.
Όταν αγαπάς ή όταν θαυμάζεις έναν άνθρωπο θέλεις να μάθεις όσα περισσότερα μπορείς γι’ αυτόν. Και το “Αρχείο Καβάφη” επιτελεί αυτό τον σκοπό για όποιον επιθυμεί να γνωρίσει ή/και να εντρυφήσει στη ζωή και το έργο του εμβριθή και πάντα επίκαιρου Καβάφη. Όπως ανέφερε ο κος Παπαδημητρίου, Πρόεδρος του Ιδρύματος Ωνάση, την ημέρα των εγκαινίων “προσπαθούμε να φέρουμε τον “άχρονο” Καβάφη, ο οποίος είναι εκτός τόπου γεωγραφικού και εκτός ιστορικού χρόνου, στο σήμερα, στον χρόνο τον δικό μας“.
