Θυμάμαι εδώ και χρόνια μια στιγμή σε ένα workshop για ηγεσία και αλλαγή. Ήμασταν καθισμένοι σε κύκλο, κουρασμένοι από μια μακριά μέρα, κι όμως με μια ένταση στην ατμόσφαιρα.
Κάποιος είπε με σιγουριά: «Αυτό που χρειάζονται οι άνθρωποι είναι να νιώθουν ασφαλείς στη δουλειά τους». Και τότε, από την άλλη πλευρά της αίθουσας, ακούστηκε μια ήρεμη φωνή: «Ναι… αλλά χωρίς ρίσκο, ασφάλεια δεν υπάρχει».
Η φράση αυτή πάγωσε τον χώρο. Έμεινε να αιωρείται, όπως μένουν εκείνες οι αλήθειες που δεν τις περιμένεις. Κανείς δεν μίλησε για λίγο. Κοιταχτήκαμε, σαν να προσπαθούσαμε να τη «χωνέψουμε».
Κι εγώ θυμάμαι να σκέφτομαι πόσο παράδοξο φαινόταν: Πώς γίνεται η ασφάλεια να χρειάζεται ρίσκο; Μέχρι τότε πίστευα ότι η ασφάλεια είναι κάτι σταθερό, κάτι ήσυχο, μια άγκυρα μέσα στην καταιγίδα.
Αλλά όσο περισσότερο ζεις μέσα στην αβεβαιότητα των οργανισμών, τόσο καταλαβαίνεις ότι δεν είναι έτσι. Σήμερα, η ασφάλεια δεν βρίσκεται στο να κρατιόμαστε ακίνητοι. Βρίσκεται στο να μαθαίνουμε να κινούμαστε μέσα στην αστάθεια.
Στις εταιρείες, συχνά ταυτίζουμε την ασφάλεια με τον έλεγχο. Φτιάχνουμε πολιτικές, διαδικασίες, κανονισμούς. Προβλέπουμε σενάρια, βάζουμε KPIs, κάνουμε risk matrices. Πιστεύουμε ότι έτσι προστατευόμαστε.
Όμως όσο περισσότερο προσπαθούμε να ελέγξουμε το απρόβλεπτο, τόσο περισσότερο χάνουμε την ευελιξία μας. Το απρόβλεπτο δεν το ελέγχεις, το αντέχεις.
Η αληθινή ασφάλεια δεν είναι η απουσία κινδύνου. Είναι η ικανότητα να εκτεθείς χωρίς να φοβάσαι ότι θα πληρώσεις το τίμημα. Να πεις «δεν ξέρω». Να κάνεις μια ερώτηση που ίσως ακουστεί αφελής. Να διαφωνήσεις χωρίς να φοβάσαι ότι θα στιγματιστείς. Αυτό είναι η ψυχολογική ασφάλεια.
Η Amy Edmondson, καθηγήτρια στο Harvard, την περιγράφει ως «την πεποίθηση ότι μπορείς να εκφραστείς χωρίς φόβο αρνητικών συνεπειών για την αυτοεικόνα, την καριέρα ή τη θέση σου».
Και δεν έχει καμία σχέση με την άνεση. Δεν σημαίνει ότι όλοι συμφωνούμε ή ότι αποφεύγουμε τις συγκρούσεις. Σημαίνει ότι εμπιστευόμαστε πως μπορούμε να τις έχουμε, με σεβασμό αλλά και ειλικρίνεια.
Σε ομάδες με υψηλή ψυχολογική ασφάλεια, βλέπεις κάτι μαγικό να συμβαίνει: Οι άνθρωποι ρωτούν. Μοιράζονται ιδέες που μοιάζουν τρελές. Παραδέχονται λάθη χωρίς να φοβούνται την επίπληξη. Και όταν δίνουν ανατροφοδότηση, το κάνουν για να βοηθήσουν, όχι για να «διορθώσουν».
Το αποτέλεσμα: Περισσότερη καινοτομία. Πιο γρήγορη μάθηση. Καλύτερη συνεργασία.
Γιατί όταν δεν χρειάζεται να «προστατεύεις» τον εαυτό σου, έχεις χώρο να δημιουργήσεις.
Το HR είχε παραδοσιακά ταυτιστεί με την ασφάλεια της συμμόρφωσης, πολιτικές, έλεγχοι, κανόνες. Απαραίτητα όλα, αλλά όχι αρκετά.
Ο σύγχρονος ρόλος του HR είναι άλλος: Να μεταφέρει την ασφάλεια από τη διαδικασία στη σχέση.
Να βοηθήσει τους ηγέτες να χτίσουν κουλτούρες όπου η εμπιστοσύνη προηγείται της τελειότητας. Όπου η αξιολόγηση συνοδεύεται από coaching. Όπου το λάθος γίνεται υλικό μάθησης και όχι ετικέτα αποτυχίας.
Όταν οι άνθρωποι νιώθουν «αρκετά ασφαλείς για να ρισκάρουν», τότε ξεκινά η πραγματική αλλαγή για τους ίδιους και για τον οργανισμό.
Η ψυχολογική ασφάλεια δεν διδάσκεται σε σεμινάρια. Χτίζεται σιωπηλά, μέσα από τη στάση των ηγετών. Μέσα από εκείνον που λέει «δεν έχω όλες τις απαντήσεις». Που ακούει περισσότερο απ’ ό,τι μιλά. Που δείχνει ευαλωτότητα χωρίς φόβο.
Η ευαλωτότητα δεν είναι αδυναμία· είναι πρόσκληση σε αυθεντικότητα. Και η αυθεντικότητα γεννά εμπιστοσύνη.
Ένας ηγέτης που τολμά να δείξει τον άνθρωπο πίσω από τον ρόλο, δίνει άδεια και στους άλλους να κάνουν το ίδιο. Κι όταν αυτό συμβεί, οι άνθρωποι δεν χρειάζονται πια «προστασία». Έχουν ήδη ασφάλεια τη δική τους.
Το παράδοξο, λοιπόν, είναι πραγματικό.
Η ασφάλεια που όλοι αναζητούμε δεν βρίσκεται στο να αποφύγουμε το ρίσκο, αλλά στο να το ενσωματώσουμε συνειδητά. Να το δούμε όχι ως απειλή, αλλά ως μέρος της ανάπτυξης.
Όσο περισσότερο ενθαρρύνουμε τους ανθρώπους να πειραματίζονται, να αμφισβητούν, να παίρνουν ρίσκα με υπευθυνότητα, τόσο πιο ασφαλής γίνεται ο οργανισμός συνολικά.
Γιατί το ρίσκο γεννά μάθηση. Και η μάθηση είναι η μόνη ασφάλεια που αντέχει στον χρόνο.
Σε έναν κόσμο που αλλάζει πιο γρήγορα απ’ όσο μπορούμε να προγραμματίσουμε, ίσως η πιο ασφαλής στρατηγική να είναι ακριβώς αυτή: Να καλλιεργούμε κουλτούρες όπου το ρίσκο δεν είναι απειλή, αλλά πράξη εμπιστοσύνης.
Και τότε πράγματι η ασφάλεια θέλει ρίσκο.
«Psychological safety is not about being nice or lowering performance standards, it’s about giving candid feedback, openly admitting mistakes, and learning from them.» Amy C. Edmondson
