Την αποκαλούν Πρέσβειρα ή και Μητέρα της Μεσογειακής διατροφής, τίτλος που κατά κάποιο τρόπο συνοψίζει την επιστημονική αποστολή της ή, μάλλον, τον σκοπό της ζωής της. Επιδημιολόγος της διατροφής, με σπουδαίους τίτλους στο βιογραφικό της, η Αντωνία Τριχοπούλου εξελέγη, το 2021, τακτικό μέλος της Ακαδημίας Αθηνών για τη συνολική προσφορά της στην επιστήμη. Συνοδοιπόρος της στη ζωή και την επιστήμη, ο αείμνηστος Δημήτρης Τριχόπουλος, επίσης ένας από τους σημαντικότερους γιατρούς, ερευνητές και ακαδημαϊκούς της χώρας μας. Και είναι, πραγματικά, μεγάλη τιμή για εμάς στο Just a Number να φιλοξενούμε σήμερα τη σπουδαία αυτήν ερευνήτρια που μοιράζεται μαζί μας τις σκέψεις της για την έννοια της αποτοξίνωσης, τον ρόλο της διατροφής στη φροντίδα της υγείας και τους θησαυρούς της Μεσογειακής «πυραμίδας».
Η αλήθεια είναι ότι, ιδίως από τότε που η αποτοξίνωση υιοθέτησε την «ξενόφερτη» απόδοσή της ως detox, κυριαρχεί στο λεξιλόγιό μας ως μία από τις ισχυρότερες τάσεις -trends, επί το ελληνικότερο- στο lifestyle του δυτικού ημισφαιρίου.
Είναι όμως, όντως, μια πραγματική ανάγκη στο πλαίσιο των διατροφικών συνηθειών μας ή μια υπερτιμημένη μόδα, από αυτές που κατά καιρούς μεσουρανούν;
Η κυρία Αντωνία Τριχοπούλου είναι σαφής:
«Η «αποτοξίνωση» είναι μια φυσική διαδικασία, την οποία τελεί το σώμα καθημερινά, κυρίως μέσα από το ήπαρ και τα νεφρά. Σύμφωνα με το Χρηστικό λεξικό της Νεοελληνικής Γλώσσας της Ακαδημίας Αθηνών 2014, αποτοξίνωση, στην Ιατρική, σημαίνει, α) απεξάρτηση από εθιστικές ουσίες, β) καθαρισμός του οργανισμού από τοξίνες ή βλαβερές ουσίες και γ) απαλλαγή από επιβλαβείς συνήθειες ή πιεστικό περιβάλλον.» Ως προς το ρόλο του διατροφικού «detox» στη διαδικασία αποτοξίνωσης, η συνομιλήτριά μας τονίζει ότι,«επιστημονικές αποδείξεις για την αποτελεσματικότητα της «αποτοξίνωσης» του οργανισμού με διατροφική πρόσληψη συγκεκριμένων τροφίμων, τα οποία συμβάλλουν στην αποβολή «τοξινών» από το σώμα, είναι περιορισμένες και αμφιλεγόμενες.»
Αυτό βέβαια δεν αναιρεί το γεγονός ότι διατροφή και υγεία είναι έννοιες άρρηκτα συνδεδεμένες μεταξύ τους. Αντίθετα, όπως λέει η κυρία Τριχοπούλου, «η φροντίδα για την υγεία αφορά, κυρίως, τη σωστή διατροφή και άσκηση. Η σωστή διατροφή αναφέρεται στην κατανάλωση μιας ποικιλίας τροφίμων, λαμβάνοντας υπόψη το είδος του τρόφιμου και το πόσο συχνά καταναλώνεται. Το «είδος», χωρίζει τα τρόφιμα σε δύο μεγάλες κατηγορίες: τα ζωικά και τα φυτικά. Το «πόσο», διευκρινίζει την ανάγκη για μεγαλύτερη κατανάλωση φυτικών τροφίμων και μικρότερη κατανάλωση ζωικών, καθώς και στην περικοπή υπέρ-επεξεργασμένων τροφίμων.»
Απαντήσεις σε όλα αυτά δίνει η περίφημη Πυραμίδα της Μεσογειακής Διατροφής – ένα σχήμα που είναι πλέον γνωστό και καταξιωμένο στη Δύση, καθώς, με έναν πολύ ξεκάθαρο τρόπο, απεικονίζει τη θέση που πρέπει να έχει κάθε διατροφική ομάδα στη ζωή μας, σε καθημερινή, εβδομαδιαία ή μηνιαία βάση. Όπως θα δείτε παρακάτω, στο βιογραφικό σημείωμα της κυρίας Τριχοπούλου, η έμφαση που έχει δώσει η ίδια, με το επιστημονικό έργο της, στη διερεύνηση της σχέσης της Μεσογειακής διατροφής με την υγεία, της έχει αποφέρει διεθνή αναγνώριση και πολλές διακρίσεις. Όπως επισημαίνει σχετικά με το θέμα αυτό, «στο ελληνικό παραδοσιακό σχήμα διατροφής προσφέρονται αυτόματα όλες οι αναγκαίες θρεπτικές ουσίες, λόγω της ισορροπημένης πρόσληψης ποικιλίας τροφίμων με διαφοροποιημένη σύνθεση. Γνώσεις και πρακτικές διαχείρισης του τρόφιμου, που αναπτύχθηκαν κατά τη διάρκεια πολλών γενεών έχουν πολλά να προσφέρουν στην προώθηση όχι μόνο της υγείας, αλλά και της περιβαλλοντικά ορθής και βιώσιμης ανάπτυξης.»
«Απαραίτητη προϋπόθεση, βέβαια, για τη σύνδεση παράδοσης και καινοτομίας είναι η αμοιβαία σχέση μεταξύ της παραδοσιακής και της σύγχρονης επιστημονικής γνώσης. Είναι επίσης γεγονός ότι ορισμένα τρόφιμα έχουν διαφορετικά ή περισσότερα συστατικά από άλλα. Γι’ αυτό ακριβώς και χρειάζεται η ποικιλία. H σωστή διατροφή εντάσσεται στον τρόπο ζωής και δεν υπάρχουν μαγικές λύσεις. Τέλος, μην ξεχνάμε την άσκηση και ιδίως στην πιο απλή και προσιτή μορφή της, το περπάτημα. Στο σημείο αυτό, θέλω να επισημάνω ότι, όπως έχει τεκμηριωθεί επιστημονικά, δεν είναι ποτέ αργά για τα άτομα μεγαλύτερης ηλικίας να υιοθετήσουν τη σωστή διατροφή, σε συνδυασμό με το περπάτημα, που είναι η πιο απλή και προσιτή μορφή άσκησης.»
Ένας… άγριος θησαυρός!
Στο σχήμα της Μεσογειακής Διατροφής που μας προσέφερε ευγενικά η κυρία Τριχοπούλου, ξεχωρίζει μια μικρή προσθήκη που λέει «μη ξεχνάμε τα άγρια χόρτα».
Η ίδια το εξηγεί και μας εμπνέει:
«Σε μια εποχή που χαρακτηρίζεται από την αργή αλλά σταθερή εξαφάνιση προαιώνιων παραδόσεων της χώρας μας, είναι αναγκαία η καταγραφή, αλλά και η καθημερινή συνέχιση της διατροφικής μας παράδοσης.
Πριν από 30 χρόνια, και μέχρι σήμερα, ανταποκρινόμενη σε αυτό που θεωρούσα ως χρέος, προσπάθησα να καταγράψω και να διερευνήσω τη χρήση και σημασία των «χόρτων» στη διατροφή μας.
Το ενδιαφέρον μου αυτό πήγαζε από ποικίλα ερεθίσματα: επιστημονικά, αφού στη Μεσογειακή Διατροφή χρησιμοποιούνται άφθονα χόρτα με θαυμαστή και επιθυμητή αντιοξειδωτική δράση· πολιτισμικά, επειδή πολλοί τρόποι παρασκευής των «χόρτων” της πατρίδας μας έχουν προαιώνιες ρίζες· αλλά και γαστρονομικά, μιας και τα ταπεινά χόρτα της γης μας, με κατάλληλους συνδυασμούς, παράγουν υπέροχα εδέσματα.
Τα άγρια χόρτα, μαζί με τα λαχανικά και τα δημητριακά, έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην αντιμετώπιση ζωτικών προβλημάτων διατροφής που συχνά απείλησαν τον ελληνικό πληθυσμό. Σήμερα, οι περίτεχνοι τρόποι μαγειρέματος των χόρτων, προϊόν του ανήσυχου ελληνικού πνεύματος ακόμη και στον τομέα της γαστρονομίας, τείνουν να λησμονηθούν και να χαθούν για πάντα.
H αποτροπή του κινδύνου αυτού συνιστά ουσιαστική συνεισφορά στη διάσωση της ελληνικής παραδοσιακής διατροφής και αποτελεί έναυσμα για να πλησιάσουμε μια από τις φλέβες του υπόγειου ρεύματος του Ελληνισμού που ακόμη ρέει κάτω από μία αποπροσανατολισμένη ελληνική κοινωνία.»
ΑΝΤΩΝΙΑ ΤΡΙΧΟΠΟΥΛΟΥ
Η Αντωνία Τριχοπούλου είναι ιατρός, τακτικό μέλος της Ακαδημίας Αθηνών, επόπτρια του Κέντρου Έρευνας και Εκπαίδευσης στη Δημόσια Υγεία της Ακαδημίας Αθηνών, πρόσεδρος καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Yale των Η.Π.Α. και ομότιμη καθηγήτρια στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Έχει συμβάλει, από διάφορες θέσεις, στο έργο σημαντικών επιτροπών στην Ελλάδα και το εξωτερικό. όπως του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η ακαδημαϊκή της δραστηριότητα επικεντρώνεται στη δημόσια υγεία και στη διατροφική επιδημιολογία, με έμφαση στη διερεύνηση της σχέσης της Μεσογειακής διατροφής με την υγεία. Το επιστημονικό της έργο έχει διεθνή αναγνώριση με πολλές διακρίσεις, όπως το βραβείο της Ομοσπονδίας Ευρωπαϊκών Επιστημονικών Εταιρειών Διατροφής (FENS) και έχει τιμηθεί από τον Πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίας με το παράσημο του Χρυσού Σταυρού για την προσφορά της στην ιατρική επιστήμη. Σε ακαδημαϊκό επίπεδο έχει υπάρξει μέντορας δεκάδων ιατρών και λειτουργών υγείας, πολλοί από τους οποίους διαπρέπουν σήμερα στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Έχει δημοσιεύσει εργασίες σε διεθνή επιστημονικά περιοδικά και το έργο της αναγνωρίζεται στη διεθνή βιβλιογραφία με h-index 160. To 2014, συμπεριελήφθη στον κατάλογο Thomson Reuters και, το 2018 και 2021, στους καταλόγους των Clarivate Analytics, των ερευνητών με τις περισσότερες αναφορές στο επιστημονικό τους έργο.
