Η πολλών ετών ενασχόλησή μου με την Οδοντιατρική επιστήμη και την κλινική της εφαρμογή μού έδωσε τη δυνατότητα να παρατηρήσω και την ισορροπία της βιολογικής και ψυχολογικής διάστασης ορισμένων νόσων του στόματος και έτσι να προχωρώ σε ορθότερη αντιμετώπισή τους.
Πολύ νωρίς παρατήρησα την αμφίδρομη σχέση των συγκεκριμένων νόσων με την ψυχική κατάσταση των ασθενών και διαπίστωσα ότι, πολύ συχνά, αρνητικά συναισθήματα επηρεάζουν αρνητικά την υγεία.
Για παράδειγμα:
- Σε στιγμές άγχους ή στρες, πολλά άτομα στρέφονται σε κακές διατροφικές συνήθειες (αυξημένη κατανάλωση γλυκών, αλκοόλ) με σοβαρή τερηδονογόνο δράση.
- Ο βρυγμός (σφίξιμο, τρίξιμο των δοντιών), κυρίως κατά τη διάρκεια του ύπνου, έχει ως αποτέλεσμα φθορά και ισχυρό πόνο των κροταφογναθικών διαρθρώσεων, μετακινήσεις δοντιών, πόνο στον αυχένα, πόνο στην περιοχή των αυτιών, συσπάσεις των μυών, πονοκεφάλους, προβλήματα στο άνοιγμα και κλείσιμο της γνάθου.
- Στην ξηροστομία και στην εμφάνιση αφθών στο στόμα, βασικός προδιαθεσικός παράγοντας θεωρείται το στρες, όπως και σημαντικός παράγοντας της ουλίτιδας και της περιοδοντίτιδας.
Έτσι οδηγήθηκα στα μονοπάτια της προσέγγισης της ψυχοσωματικής επιστήμης και άρχισα να αναζητώ απαντήσεις στο ερώτημα της σύνδεσης ψυχισμού, νου και σώματος.
Γνώρισα, λοιπόν, ότι «οι βιολογικές μεταβολές που λαμβάνουν χώρα στον οργανισμό μας κατά τη διάρκεια του στρες εξηγούν τη δημιουργία ψυχικών, ψυχοσωματικών και σωματικών νόσων που αποτελούν τα ονομαζόμενα χρόνια μη μεταδιδόμενα νοσήματα, όπως η παχυσαρκία, το μεταβολικό σύνδρομο, η υπέρταση, οι δυσλιπιδαιμίες, ο διαβήτης τύπου 2, τα αλλεργικά αυτοάνοσα νοσήματα, ο καρκίνος, η αρθρίτιδα, οι δερματικές παθήσεις, οι καρδιοαγγειακές νόσοι, η χρόνια αποφρακτική νόσος των πνευμόνων, η χρόνια κόπωση».
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ), τα χρόνια μη μεταδιδόμενα νοσήματα αποτελούν την υπ’ αριθμόν ένα αιτία θανάτου και αναπηρίας παγκοσμίως. Εξαιτίας τους, 41 εκατομμύρια άνθρωποι πεθαίνουν κάθε χρόνο, αντιπροσωπεύοντας το 74% όλων των θανάτων παγκοσμίως. Οι ετήσιοι θάνατοι, μάλιστα, προβλέπεται να κλιμακωθούν σε 52 εκατομμύρια έως το 2030.
Πέραν αυτών, το στρες αυξάνει την ευπάθεια και σε ορισμένες λοιμώξεις, όπως η COVID-19, καθώς και σε ορισμένους συχνούς καρκίνους, π.χ. μαστού, παχέος εντέρου. (Από το βιβλίο «Στρες στη ζωή μας», κεφ. 3 «Ομοιόσταση και Στρες», του καθηγητή Ιατρικής Γεωργίου Χρούσου).
Η σύνδεση μεταξύ της ψυχικής και της σωματικής υγείας έχει τεθεί και μελετηθεί από παλαιοτάτων χρόνων σε όλους τους πολιτισμούς.
Ο Πλάτωνας, στον Χαρμίδη, αναφέρει ότι για κάθε άνθρωπο η αφετηρία όλων των δεινών και όλων των καλών του σώματος ευρίσκεται στην ψυχή.
Αντίστοιχες ήταν και οι απόψεις του Ιπποκράτη (460-370 π.Χ.), καθώς και του Ασκληπιού. Σε αναθηματικά ανάγλυφα (4ος π.Χ. αιώνας) αναπαρίστανται θεραπευτικές τεχνικές, όπως η «εγκοίμηση», σύμφωνα με την οποία ένας σωματικά ασθενής εκαλείτο να κοιμηθεί στον ιερό χώρο και, κατά τη διάρκεια του ύπνου, ονειρευόταν ένα αποκαλυπτικό όνειρο, η ερμηνεία του οποίου αποκάλυπτε τη φύση της πάθησης.
Ο Ιπποκράτης υποστήριζε:
“Ούτε το σώμα, ούτε η ψυχή μπορεί να θεραπευτούν χωριστά. Αν θέλεις να θεραπεύσεις το σώμα, πρέπει ν’ αρχίσεις από τον νου.”
Αντίστοιχες προσεγγίσεις σύνδεσης της ψυχικής και σωματικής υγείας συναντάμε στον Ισλαμικό πολιτισμό του Μεσαίωνα.
Ένας από τους σημαντικότερους γιατρούς της αρχαιότητας, ο Γαληνός (129-216 μ.Χ.), ανέπτυξε θεωρίες που συσχέτισαν τα συναισθήματα με τη σωματική υγεία. Στα έργα του, επηρεασμένος από τον Ιπποκράτη, αναφέρει πως «η ισορροπία των τεσσάρων χυμών (αίμα, φλέγμα, κίτρινη και μέλαινα χολή) επηρεάζεται από ψυχολογικούς παράγοντες, οδηγώντας σε ασθένειες» (Περί των παθών των τόπων, Περί κράσεων, Περί των αιτίων των νόσων – Εκδ. Πανεπιστημίου Κρήτης).
Υποστήριζε: «Η λύπη και η ανησυχία γεννούν ασθένειες».
Ο όρος «Ψυχοσωματικός» διατυπώνεται για πρώτη φορά από τον Heinroth (1918).
Ο Σίγκμουντ Φρόυντ (1856-1939) ανέπτυξε την ψυχαναλυτική θεωρία και συνέδεσε ψυχολογικές συγκρούσεις με σωματικά συμπτώματα (π.χ. υστερία). Ισχυριζόταν, δε, ότι «Το σώμα είναι το θέατρο που παίζεται το δράμα της ζωής».
Η δεκαετία του 1930 σηματοδοτεί την ανάπτυξη της Ψυχοσωματικής Ιατρικής ως ξεχωριστού κλάδου.
Ο Franz Alexander (1891-1964) και άλλοι ερευνητές στο Σικάγο ανέπτυξαν θεωρίες για τις ψυχολογικές αιτίες ασθενειών, όπως το έλκος και η υπέρταση. Ισχυριζόταν:
«Η ασθένεια δεν είναι απλώς μία βιολογική δυσλειτουργία, αλλά μια δυναμική διαδικασία όπου το ψυχικό και το σωματικό αλληλοεπηρεάζονται».
Παράλληλα, δημιουργήθηκε και η «Σχολή των Παρισίων», με τον πρωτοπόρο Γάλλο ερευνητή Pierre Marty.
Μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, η ψυχοσωματική θεώρηση επεκτάθηκε στην καρδιολογία, τη γαστρεντερολογία και σε άλλες ειδικότητες.
Σήμερα, η Ψυχοσωματική Ιατρική συνδυάζει την Ψυχιατρική, τη Νευροεπιστήμη και την Ανοσολογία. Η συνεργασία πολλών ειδικοτήτων και η θεραπευτική συμμαχία μεταξύ των ιατρών της σωματικής πάθησης και των ψυχιάτρων βοηθούν στην αποκατάσταση των ασθενών.
Αλήθεια, πόσες φορές ακούμε ή λέμε στην καθημερινότητά μας δημοφιλείς εκφράσεις που αναδεικνύουν τη σύνδεση των συναισθημάτων με σωματικές αντιδράσεις και υποδηλώνουν την αλληλεπίδραση ψυχής και σώματος;
Ας θυμηθούμε μερικές:
- Μου κόπηκαν τα πόδια
Ερμηνεία: Ξαφνικός φόβος ή σοκ. - Μου ανέβηκε το αίμα στο κεφάλι
Ερμηνεία: Έντονος θυμός ή εκνευρισμός. - Μου έφυγε ένα βάρος από το στήθος
Ερμηνεία: Ανακούφιση μετά από άγχος ή ανησυχία. - Έχω έναν κόμπο στο λαιμό
Ερμηνεία: Αίσθηση συγκίνησης ή καταπίεσης συναισθημάτων. - Μου έσπασε τα νεύρα
Ερμηνεία: Εκνευρισμός. - Μου κόπηκε η ανάσα
Ερμηνεία: Έκπληξη ή θαυμασμός. - Μου τρώει τα σωθικά
Ερμηνεία: Έντονη ανησυχία ή ενοχές. - Έχω μελαγχολία
Ερμηνεία: Μέλανα χολή (κατά τον Ιπποκράτη, συνδέεται με τη θλίψη). - Με πνίγεις
Ερμηνεία: Αίσθημα ασφυξίας ή πίεσης.
Κλείνοντας, θα έλεγα ότι συχνά παραβλέπουμε τα σήματα που μας στέλνει το σώμα μας, αγνοώντας ότι κάθε σύμπτωμα μπορεί να είναι η φωνή της ψυχής που ζητάει προσοχή.
Η σημασία της πρόληψης είναι τεράστια. Πιστεύω ότι δεν αποτελεί απλώς μια ιατρική πρακτική, αλλά μία πρόκληση για αυτογνωσία και φροντίδα του εαυτού μας.
Η αληθινή πρόληψη ξεκινά με την αναγνώριση ότι η ψυχική μας κατάσταση επηρεάζει άμεσα το σώμα μας.
Ίσως, λοιπόν, είναι καιρός να ακούμε προσεκτικά τα μηνύματα που μας στέλνει ο εσωτερικός μας κόσμος, ώστε να δράσουμε με αγάπη και σεβασμό προς τον εαυτό μας.
