Οι αγέρωχοι, ευθυτενείς, ανέκφραστοι, με το βλέμμα «καρφωμένο» στον ορίζοντα Εύζωνοι, έχουν καθιερωθεί διεθνώς σαν το σύμβολο των Ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων και της Ελλάδας γενικότερα, προκαλώντας τον θαυμασμό όχι μόνο των τουριστών που τους επισκέπτονται στο Μνημείο του Άγνωστου Στρατιώτη ή στο Προεδρικό Μέγαρο αλλά και όλων των Ελλήνων. Αποτελούν ένα από τα πιο δημοφιλή «ζωντανά» αξιοθέατα της Αθήνας, με τις φωτογραφικές μηχανές να παίρνουν φωτιά κατά την αλλαγή της φρουράς ή στα σημεία όπου κάνουν σκοπιά, ακίνητοι, αμίλητοι και αγέλαστοι.
Ο τίτλος «Εύζωνος» προέρχεται από την αρχαία ελληνική λέξη «Εύζωνος», εκ των ευ + ζώννυμι ή/και ζωννύω και σημαίνει ο «καλώς ζωσμένος». Απαντάται δε στα έπη του Ομήρου προσδιορίζοντας τους πολύ ψηλούς, εύρωστους και καλά ζωσμένους πολεμιστές.
Οι Εύζωνοι είναι γνωστοί και ως τσολιάδες, μία όχι και τόσο τιμητική ονομασία μια και προέρχεται από την τούρκικη λέξη cul (τσιούλ) και σημαίνει το «κουρέλι».
Η ιστορία τους ξεκινάει στις 12 Δεκεμβρίου του 1868, όταν ιδρύθηκε η Προεδρική Φρουρά με την ονομασία «Άγημα» και περιλάμβανε το τμήμα Ευζώνων και το τμήμα Κρητών, μαχητές από τον ηπειρωτικό και νησιωτικό χώρο, αντίστοιχα. Πήρε την τελική της μορφή και ονομασία το 1974, μετά από διάφορους μετασχηματισμούς, ανάλογα με τις εκάστοτε αλλαγές του πολιτεύματος. Ενώ αρχικά η Προεδρική Φρουρά αποτελούσε μάχιμο και συγχρόνως τελετουργικό τμήμα του Πεζικού, σήμερα έχει μόνο τελετουργικό χαρακτήρα, και υπάγεται οργανικά στο στρατιωτικό γραφείο της Προεδρίας της Δημοκρατίας. Η αποστολή του Εύζωνος είναι να «φυλάττει τιμητικά τον θεσμό της Δημοκρατίας», να αποδίδει τιμές στους νεκρούς ήρωές μας και να συνεχίζει την εθνική ευζωνική παράδοση.
Η Προεδρική Φρουρά φρουρεί τιμητικά όλο το 24ωρο το Μνημείο του Άγνωστου Στρατιώτη, το Προεδρικό Μέγαρο και την Πύλη του Στρατοπέδου Γεωργίου Τζαβέλα, επί της οδού Ηρώδου του Αττικού. Τις Κυριακές και τις επίσημες αργίες παρίσταται στην έπαρση και υποστολή της σημαίας στον Βράχο της Ακρόπολης καθώς και κάθε Κυριακή στις 11.00 π.μ. στην επίσημη αλλαγή της Φρουράς, στο Μνημείο. Αποδίδει εθιμοτυπικές τιμές στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, καθώς και σε αρχηγούς ή πρεσβευτές ξένων κρατών και συμμετέχει σε εορταστικές και εθνικές εκδηλώσεις του εσωτερικού και εξωτερικού.
Επιλέγονται από στρατιώτες του πεζικού και πρέπει να πληρούν ορισμένα βασικά κριτήρια, όπως το να είναι ικανοί πρώτης κατηγορίας (Ι 1), Έλληνες Χριστιανοί Ορθόδοξοι, άριστης σωματικής διάπλασης και αναστήματος από 1.87 έως 2.10, να διαθέτουν ήθος, λευκό ποινικό μητρώο, να μην είναι ΑΧΙΦ (άτομα που χρήζουν ιδιαίτερης φροντίδας) και να το θέλουν. Οι πιο ψηλοί φρουρούν το Μνημείο, ενώ οι λιγότερο ψηλοί το Προεδρικό Μέγαρο και την Πύλη του στρατοπέδου.
Η εκπαίδευση είναι δύσκολη, επίπονη και διαρκεί πέντε βδομάδες, αλλά δεν καταφέρνουν όλοι να φορέσουν στο τέλος τον γαλάζιο μπερέ. Βασίζεται κυρίως στην άσκηση σωματικής και ψυχικής αντοχής, ασκήσεων ακριβείας και στο «χτίσιμο» ατσαλένιας προσωπικότητας, κατά την ώρα της υπηρεσίας, με ζητούμενο να προάγεται η δύναμη του μυαλού πάνω στο σώμα. Από την πρώτη μέρα της εκπαίδευσης οι νεοσύλλεκτοι χωρίζονται σε ζευγάρια, με βασικό κριτήριο να υπάρχει αρμονία στα φυσιολογικά χαρακτηριστικά. «Δεν μοιάζουν, αλλά λες ότι μοιάζουν».
Οι στολές τους, («τα λευκά», ο σκούρος μπλε ντουλαμάς και ο χακί, που παραπέμπουν στους μακεδονικούς αγώνες και βαλκανικούς πολέμους αντίστοιχα, η κρητική και ποντιακή), συνδέονται άμεσα με όλους τους απελευθερωτικούς αγώνες της Ελλάδας από το 1821.
Η επίσημη στολή των Ευζώνων, «τα λευκά», είναι παγκοσμίως γνωστή και άρχισε να διαμορφώνεται από την εποχή του Ομήρου, ολοκληρώθηκε κατά τα χρόνια της Τουρκοκρατίας και μετά το 1821 καθιερώθηκε από τους οπλαρχηγούς και τους αγωνιστές ως η επίσημη εθνική ενδυμασία.
Αποτελείται από τη φουστανέλα, τον υποδήτη (πουκάμισο, με μεγάλο άνοιγμα μανικιών), τη φέρμελη (μάλλινο γιλέκο), τους κνημιοδέτες, τις μάλλινες κάλτσες (δύο για το κάθε πόδι), τη ζώνη ανασπάστου (συγκρατεί τις μάλλινες κάλτσες), τη ζώνη λουστρινίου με φυσιγγιοθήκες, τα γαλανόλευκα κρόσσια, το φάριο (το καπέλο) με τον μεταξωτό φύσανο και το εθνόσημο στο κέντρο και τα τσαρούχια.
Οι στολές των Ευζώνων είναι εξ’ ολοκλήρου χειροποίητες και φτιάχνονται στο ραφείο που βρίσκεται στο κτίριο της Προεδρικής Φρουράς. Η κατασκευή της φέρμελης (γιλέκο), κεντημένη με λευκά ή επίχρυσα νήματα, σε σχέδια παραδοσιακής και λαογραφικής αξίας, χρειάζεται μέχρι και 6 μήνες για να φτιαχτεί και απαιτεί μεγάλη πείρα. Έχει δε άμεση σχέση με την τέχνη των τερζήδων, οι οποίοι ασκούσαν ένα από το πιο αξιοπρεπή επαγγέλματα στα χρόνια του Βυζαντίου.
Η εντυπωσιακή φουστανέλα με τις 400 πιέτες, που συμβολίζουν τα χρόνια της σκλαβιάς, έχει δύο φύλλα και φτιάχνεται από λευκό χασέ 30 μέτρων. Την ώρα της μάχης, λειτουργούσε και σαν αλεξίσφαιρο, μιας και το βόλι δεν μπορούνε να διαπεράσει τις πολλές πιέτες, και καρφωνότανε σ’ αυτές με αποτέλεσμα να μην πληγώνεται ο Εύζωνος. Λόγω του ότι ο αξιωματικός δεν ήταν στην πρώτη γραμμή και δεν χρειαζόταν μεγάλη ευελιξία στις κινήσεις, η φουστανέλα του ήταν πιο μακριά και αυτό το μήκος της προσθέτει επιβλητικότητα. Η κάθε στολή έχει διάρκεια 25 χρόνια.
Όσο για τα τσαρούχια είναι και αυτά χειροποίητα και χρειάζονται γύρω στις 6 μέρες και 600-650 βελονιές για να φτιαχτούν. Το μικρότερο νούμερο είναι το 44 και το μεγαλύτερο το 53. Το κάθε ζευγάρι έχει 100-120 καρφιά και ζυγίζει περίπου 3,5 κιλά, ανάλογα με το νούμερο και έχει διάρκεια ζωής γύρω στα 4,5-5 χρόνια.
Τα καρφιά βοηθούσαν τους παλιούς Ευζώνους να σκαρφαλώνουν στα κατσάβραχα, αλλά οι σύγχρονοι χρειάζονται μεγάλη εκπαίδευση, ώστε να μπορούν να περπατάνε μ’ αυτά χωρίς να γλιστρούν στην άσφαλτο ή στο πεζοδρόμιο. Η δε φούντα στα τσαρούχια χρησίμευε για να κρύβουν ένα αιχμηρό αντικείμενο για την ώρα της μάχης, αλλά και για να προστατεύει κάπως τα δάκτυλα των ευζώνων από το κρύο.
Τα χρώματα που χρησιμοποιούνται δεν είναι τυχαία. Το λευκό συμβολίζει την αγνότητα των αγώνων των Ελλήνων, το κόκκινο το αίμα που έχει χυθεί κατά την περίοδο των ετών, το μαύρο της μεταξωτής φούντας του φάριου το δάκρυ του Χριστού κατά τη Σταύρωση, ενώ το μαύρο στις καλτσοδέτες το δάκρυ της μάνας για όσους χάθηκαν στη μάχη και το γαλάζιο στα κρόσσια, τη σημαία. Πολλά από τα διακοσμητικά στοιχεία που είναι κεντημένα πάνω στη φέρμελη έχουν λαογραφική σημασία. Δύο δε από αυτά, το «Χ» και το «Ο» αντιστοιχούν στις λέξεις «Χριστιανός Ορθόδοξος».
Εκτός από τα χρώματα της στολής και τα υφάσματα ιδιαίτερο συμβολισμό έχουν και όλες οι κινήσεις των Ευζώνων από, προς και κατά την αλλαγή της Φρουράς. Το κτύπημα των ποδιών στον τσαρουχόδρομο γίνεται για ν’ ακούνε οι πρόγονοί μας ότι είμαστε ζωντανοί και ελεύθεροι. Οι Εύζωνοι δεν βγαίνουν από τον τσαρουχόδρομο ό,τι και να γίνει. Οι πλάκες του πεζοδρομίου έχουν σχηματίσει ένα λευκό μονοπάτι από το κτύπημα των τσαρουχιών. Αυτό το μονοπάτι συμβολίζει τον δρόμο προς τους απελευθερωτικούς αγώνες.
Κατά την αλλαγή Φρουράς, το σήκωμα και το τέντωμα του ποδιού είναι μία αναπαράσταση κλωτσιάς, όπως τότε που πολεμούσαν σώμα με σώμα. Αφού το πόδι χαιρετίσει τους νεκρούς, πέφτει κάτω με δύναμη και σπρώχνει προς τα πίσω διώχνοντας τα 400 χρόνια σκλαβιάς που έχουν πια περάσει. Η ένωση των δύο ποδιών συμβολίζει την ένωση των Ελλήνων.
Κατά τη διάρκεια της υπηρεσίας, ο Εύζωνος στέκεται ακίνητος και δεν του επιτρέπεται η παραμικρή κίνηση, παρά μόνο όταν χρειαστεί κάτι, ειδοποιεί τον παρατηρητή με το κτύπημα του όπλου και εκείνος συνεννοείται μαζί του με ερωτήσεις ενώ ο εύζωνος απαντά με ανοιγοκλείσιμο των ματιών.
Κάθε μισή ώρα γίνονται μερικοί βηματισμοί για την κυκλοφορία του αίματος και απόδοση τιμής μπροστά στο Μνημείο. Η ζέστη ή το κρύο δεν τους επηρεάζουν και μόνο όταν η θερμοκρασία πέσει κάτω από τους 5 βαθμούς Κελσίου βάζουν τη μάλλινη κάπα. Η βασική τους έγνοια είναι να μη βραχεί η ευζωνική στολή και γι’ αυτό σε περίπτωση βροχής ή χιονόπτωσης μπαίνουν μέσα στο φυλάκιο και η διέλευση γίνεται με στρατιωτικό όχημα, την «καναδέζα».
Θα είναι δε ιδιαίτερα τυχερός κάποιος αν βρεθεί την ώρα της υποστολής της σημαίας, κάθε Κυριακή με τη δύση του ηλίου στον Ιερό Βράχο της Ακρόπολης. Η εικόνα των Ευζώνων ν’ ανεβαίνουν τον βράχο, να περνούν μέσα από τα Προπύλαια, δίπλα στον Παρθενώνα, κατευθυνόμενοι προς το σημείο που βρίσκεται η σημαία, είναι κάτι παραπάνω από εντυπωσιακή.
Σημ. JAN: Η Έλενα Ντάκουλα θα είναι ομιλήτρια στην εκδήλωση 2 Χρόνια Just a Number: Το Μέλλον Μπροστά! Κάντε δωρεάν εγγραφή εδώ.
