Αποτέλεσε πρόκληση για μένα το ενιαίο θέμα «Πίστευε και… Ερεύνα!» του σημερινού τεύχους, ώστε να ασχοληθώ με την ιστορία των δημοσκοπήσεων, και να μοιραστώ μαζί σας λίγες ενδιαφέρουσες στιγμές αυτής της μεγάλης ιστορικής αναδρομής.
Ξεκινώντας από τον ορισμό της δημοσκόπησης, ως επικρατέστερος είναι αυτός που δηλώνει ότι:
Η δημοσκόπηση αποτελεί την διερεύνηση της γνώμης ενός αντιπροσωπευτικού δείγματος πληθυσμού πάνω σε ένα ή περισσότερα θέματα, την επεξεργασία των δεδομένων και την εξαγωγή συμπερασμάτων για το σύνολο του εν λόγωπληθυσμού. Πραγματοποιείται με χρήση ερωτηματολογίου, ή με ατομική συνέντευξη, ή με χρήση ψηφιακών μέσων.
Οι δημοσκοπήσεις είναι ένας καθρέπτης της κοινής γνώμης, μια φωτογραφία που απαθανατίζει την κοινωνία μια δεδομένη στιγμή,
Ο Γάλλος Loïc Blondieux στο βιβλίο του «lLa Fabrique de l’ Opinion» αναφέρει ότι μια δημοσκόπηση είναι ικανή να πιάνει τον «σφυγμό», το «κλίμα», την «θερμοκρασία» της κοινής γνώμης, αποτελώντας συστατικό στοιχείο της κοινωνίας και της πολιτικής.
Οι δημοσκοπήσεις πρωτοεμφανίστηκαν στις ΗΠΑ, στις αρχές του 19ου αιώνα και είχαν σαν στόχο την πρόβλεψη εκλογικών αποτελεσμάτων.
Οι πρώτες εκλογικές έρευνες που πραγματοποιούσαν εφημερίδες και περιοδικά συνίσταντο στή συλλογή απαντήσεων από αρκετά μεγάλο αριθμό ατόμων, σχετικά με τις εκλογικές τους προτιμήσεις. Τα ερωτηματολόγια ή ενσωματώνονταν στον ημερήσιο τύπο και τα περιοδικά, ή αποστέλλονταν ταχυδρομικά.
Οι έρευνες αυτές ονομάστηκαν «εικονικές ψηφοφορίες».
Όμως παρουσίαζαν αδυναμίες όπως τη μή αντιπροσωπευτικότητα του δείγματος.
Η πρεμιέρα της επιστήμης των πολιτικών σφυγμομετρήσεων έγινε τις παραμονές της αναμέτρησης Roosevelt και Landon στις εκλογές του 1936 στις ΗΠΑ.
O δημοσκόπος της εποχής George Gallup προτίμησε να ερευνήσει ένα επιλεγμένο δείγμα 5000 ατόμων από τα δέκα εκατομμύρια κάρτες που μοιράστηκαν από ένα περιοδικό. Το αποτέλεσμα τον δικαίωσε, ενώ οι προβλέψεις του περιοδικού αναδείχθηκαν με σφάλμα 19%.
Έτσι συνέβαλε στην καθιέρωση των δειγματοληπτικών ερευνών των οποίων η ανάπτυξη της υπήρξε ταχυτάτη.
Το όνομα του έγινε συνώνυμο με αυτό των δημοσκοπήσεων: Γκάλοπ.
Στην Ευρώπη τα πρώτα Ινστιτούτα Σφυγμομετρήσεων οργανώθηκαν και λειτούργησαν σύμφωνα με τα Αμερικανικά πρότυπα.
Στην Ελλάδα η πολιτική έρευνα έφθασε 100 χρόνια αργότερα, όταν το 1946, στις πρώτες εκλογές της 31ης Μαρτίου 1946, μετά τον εμφύλιο, έφθασε στη χώρα μία επιτροπή με σκοπό την επίβλεψη της εκλογικής διαδικασίας.
Η επιτροπή ονομάστηκε «συμμαχική επιτροπή» και αποτελούνταν από 1155 άτομα (692 Αμερικανοί, 294 Βρετανοί και Νοτιοαφρικάνοι και οι υπόλοιποι Γάλλοι) με επικεφαλής τον μετέπειτα πρέσβη των ΗΠΑ στην Ελλάδα, Henry Francis Grady.
Η επιτροπή υλοποίησε έξι διαφορετικού τύπου μεθοδολογίας δειγματοληπτικές έρευνες, για να διερευνήσουν: την εγκυρότητα των εκλογικών καταλόγων,τις καταγγελίες για παραβιάσεις της εκλογικής νομοθεσίας, τις συνθήκες διεξαγωγής της ψηφοφορίας, την αξιοπιστία του αποτελέσματος και το μέγεθος της αποχής.
Το 1957 το State Department υλοποίησε έρευνα στην Ελλάδα για να διερευνήσει την στάση της κοινής γνώμης απέναντι στις ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ.
Αφορμή της έρευνας αυτής ήταν το Κυπριακό ζήτημα και το αντιδυτικό κλίμα που επικρατούσε στην Ελλάδα.
Το 1952 δημιουργήθηκε στην Ελλάδα το Ινστιτούτο Ερευνών Επικοινωνίας (ΙΕΕ), και πραγματοποιούσε έρευνες σε ειδικό κοινό έως το 1961 όπου και υλοποίησε την πρώτη έρευνα πρόβλεψης εκλογικού αποτελέσματος.
Παράλληλα εμφανίζονται νέες εταιρείες ερευνών, όπως η Μίνως το 1957.
Το 1963 η εφημερίδα «Τα Νέα» εγκαινιάζουν μια σειρά δημοσκοπήσεων για να διαπιστωθεί το πώς αντιμετωπίζουν οι Έλληνες τα καθημερινά προβλήματα π.χ εισόδημα, ψυχαγωγία, διακοπές, τηλεόραση, σπουδές, Εκκλησία.
Το 1963, ύστερα από εισήγηση της Αμερικανικής Πρεσβείας, έγιναν μηνιαίες μελέτες οι οποίες αναφαφέρονταν στην πολιτική στάση των πολιτών, χωρίς να δημοσιεύονται, και διήρκεσαν μέχρι την δικτατορία των συνταγματαρχών.
Η ουσιαστική πρόοδος στις πολιτικές δημοσκοπήσεις στην Ελλάδα ξεκινάει μετά την πτώση της δικτατορίας.
Οι δημοσκοπήσεις έκαναν σοβαρή εμφάνιση στις εκλογές του 1977.
Το σκηνικό των δημοσκοπήσεων άλλαξε την δεκαετία του ‘80 και σ´αυτό συνέβαλαν:
1) Το Ευρωβαρόμετρο με επιτυχία στις προβλέψεις.
2) Η ανάπτυξη του Τομέα Πολιτικής Κουλτούρας.
3) Η απεξάρτηση των ΜΜΕ από την πλήρη εξάρτηση τους από με τα πολιτικά κόμματα.
Από τις αρχές του 1990 μέχρι σήμερα, οι πολιτικές δημοσκοπήσεις θα γίνουν βασικό εργαλείο των πολιτικών κομμάτων και αναπόσπαστο μέρος των πολιτικών συζητήσεων.
Ειδικότερα, με την εμφάνιση της ιδιωτικής τηλεόρασης και την χρήση των ψηφιακών μέσων, άλλαξαν τελείως τα δεδομένα στις πολιτικές έρευνες.
Φθάνοντας στο σήμερα, θα σταθώ για λίγο στην προχθεσινή συγκλονιστική δήλωση γνωστού και αξιόπιστου δημοσκόπου:
«Γνωρίζαμε ότι η διαφορά μεταξύ των δύο πρώτων κομμάτων ήταν τριπλάσια από αυτήν που παρουσιάζαμε, αλλά δεν το λέγαμε γιατί μας απειλούσαν!…»
Ελπίζω στο άμεσο μέλλον να εξαλειφθούν τέτοιες ανελεύθερες κι απειλητικές για τη δημοκρατία μας συνθήκες και ο κλάδος των εταιριών δημοσκοπήσεων και ερευνών, που είναι και απόλυτα εκσυγχρονισμένος με τις πιο εξελιγμένες τεχνολογίες, να μπορεί να τελεί το έργο του σε συνθήκες αρμόζουσες του σύγχρονου πολιτισμού μας.
Πηγές
- Τμήμα Πολιτικών Επιστημών Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (ΑΠΕΘΕ).
- Ερευνητικό τμήμα Ακαδημίας Αθηνών.
