Μία εθνική βιβλιοθήκη είναι ο θεματοφύλακας του πνευματικού πλούτου μίας χώρας, αδιαμφισβήτητος παράγοντας για την προώθηση και διάδοση της γνώσης. Οι αρχές της ύπαρξής της χρονολογούνται στα πρώτα βήματα της ιστορίας του πολιτισμού της ανθρωπότητας και έχουν άμεση σχέση με την επιθυμία και την τάση του ανθρώπου για την διατήρηση και διάσωση των πνευματικών του δημιουργιών.
Η πρώτη, δημόσιας χρήσης, βιβλιοθήκη, συστάθηκε στην Αθήνα τον 6ο αιώνα, από τον Πεισίστρατο, ενώ σύμφωνα με τον Στράβωνα, η πρώτη ιδιωτική σχηματίστηκε από τον Αριστοτέλη, ο οποίος την διέθεσε στους μαθητές της φιλοσοφικής «Περιπατητικής» του Σχολής.
Η πολυτελής βιβλιοθήκη του Αδριανού (132 μ.Χ.), προσφορά του Ρωμαίου Αυτοκράτορα στην Αθήνα καθώς και η Βιβλιοθήκη του Πανταίνου, δωρεά του Τίτου Φλαβίου Πανταίνου (1ος αι. μΧ), ερείπια της οποίας σώζονται στην Αρχαία Αγορά, παραπλεύρως της Στοάς του Αττάλου, ήταν δύο από τις σημαντικές βιβλιοθήκες της Αθήνας των ρωμαϊκών χρόνων.
Στα χρόνια της τουρκοκρατίας, στα μοναστήρια διασώθηκαν και φυλάχθηκαν πολλά έντυπα αλλά και χειρόγραφα βιβλία, μεγάλης ιστορικής & λογοτεχνικής αξίας.
Οι πρώτες «Σκέψεις περί σχηματισμού Εθνικής Ελληνικής Βιβλιοθήκης», εκφράστηκαν από τον Φιλέλληνα Ι. Μάγερ, σε άρθρο του στα «Ελληνικά Χρονικά» του Μεσολογγίου, τον Αύγουστο του 1824.
Η ιδέα υλοποιήθηκε το 1829 από τον Κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια και ιστορία της Βιβλιοθήκης είναι σχεδόν παράλληλη με την ιστορία του ελληνικού κράτους.
Αρχικά, η «Αποθήκη των Βιβλίων», όπως ονομάστηκε, με βασικό πυρήνα βιβλία που διέθεσε ο λόγιος Γ. Γεννάδιος και όσα είχαν συγκεντρωθεί από τις χορηγίες Ελλήνων και Φιλελλήνων, λειτούργησε στους χώρους του Ορφανοτροφείου της Αίγινας, υπό την εποπτεία του Προέδρου της Εφορευτικής Επιτροπής του Ορφανοτροφείου, Ανδρέα Μουστοξύδη.
Τυπικά, ιδρύθηκε με το Διάταγμα του 1832, λαμβάνοντας την επωνυμία «Δημόσια Βιβλιοθήκη» και διευθυντής ορίστηκε ο Γεώργιος Γεννάδιος, που έφερε τον τίτλο του «Επιστάτη». Δύο χρόνια αργότερα, μεταφέρθηκε στην καινούργια πρωτεύουσα του νεοσύστατου κράτους, την Αθήνα, και στεγάστηκε σε διάφορους χώρους (Λουτρό του Σταροπάζαρου, ναό Αγ. Ελευθερίου, στην πλατεία Μητροπόλεως) για να καταλήξει, το 1842, στο κεντρικό κτίριο του Οθώνειου Πανεπιστημίου και να ενοποιηθεί με την βιβλιοθήκη αυτού, υπό την διοίκηση του Εφόρου Γεωργίου Κοζάκη Τυπάλδου.
Με βασιλικό διάταγμα του 1866 έγινε και η διοικητική συγχώνευση των δύο βιβλιοθηκών και ο νέος φορέας ονομάστηκε Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος. Κατά την πάροδο όλων αυτών των χρόνων οι συλλογές της εμπλουτίζονταν συνεχώς με υλικό που προερχόταν από αγορές αλλά κυρίως από δωρεές φυσικών προσώπων και φορέων.
Οι αυξανόμενες ανάγκες για επιπλέον χώρο, οδήγησαν το 1903 την μεταφορά της, στο διπλανό νεόδμητο εμβληματικό νεοκλασικό κτήριο, το Βαλλιάνειο Μέγαρο, που οικοδομήθηκε, ειδικά για αυτό τον σκοπό, με δωρεά των αδελφών Παναγή, Μαρίνου και Ανδρέα Βαλλιάνου, από την Κεφαλονιά, οι οποίοι διέθεσαν τότε το υπέρογκο ποσό των 2.800.000 δρχ. Τα σχέδια ανέλαβε ο Δανός αρχιτέκτων Θεόφιλος Χάνσεν και την επίβλεψη του έργου ο Ε.Τσίλλερ. Η (επονομαζόμενη και «Βαλλιάνειος») Βιβλιοθήκη θεμελιώθηκε στις 16 Μαρτίου 1888 & τα έργα ολοκληρώθηκαν το 1902. Αποτελεί δε αναπόσπαστο μέλος, της υπέροχης Αθηναϊκής Τριλογίας.
Στο σημείο όπου κτίστηκε η Βιβλιοθήκη, ήταν ένα μικρό άλσος, το «Άλσος Ιερολοχιτών», όνομα που οφειλόταν σε μία Στήλη – Μνημείο, προς τιμή των Ιερολοχιτών που έπεσαν στο Δραγατσάνι το 1821. Το μνημείο ανεγέρθηκε με έξοδα του ποιητή Αλεξάνδρου Σούτσου, εις μνήμη του αδελφού του Δημητρίου, εκατόνταρχου του Ιερού Λόχου, σε σχέδια του αρχιτέκτονα και Ιερολοχίτη Σταμάτη Κλεάνθη. Λίγο πριν αρχίσουν τα έργα οικοδόμησης, το άλσος αποψιλώθηκε και το Μνημείο μεταφέρθηκε μπροστά στον Ι.Ν. των Ταξιαρχών, στο Πεδίον του Άρεως.
Το μεγαλοπρεπές, δωρικού ρυθμού, με αναγεννησιακού ύφους κλίμακες, κτίριο της ΕΒΑ είναι κατασκευασμένο από πεντελικό μάρμαρο και το εξάστυλο πρόπυλο είναι σχεδιασμένο με πρότυπο τον ναό του Ηφαίστου. Στην πρόσοψη έχει τοποθετηθεί ο ανδριάντας του Παναγή Βαλλιάνου και στον πρόδρομο οι ανδριάντες των αδελφών του, έργα του γλύπτη Γεωργίου Μπονάνου, ενώ ο πλούσιος εσωτερικός διάκοσμος είναι επιμέλειας, εξ’ ολοκλήρου, του Ε. Τσίλλερ. Οι ιωνικές κολώνες που πλαισιώνουν τον κεντρικό φεγγίτη που φωτίζει το αναγνωστήριο, εμπνευσμένοι από τους ιωνικούς κίονες του Ερεχθείου, τα δρύινα έπιπλα και οι σοφιστικέ πράσινες λάμπες γραφείου Bankers πάνω στα τραπέζια, τα επιβλητικά βιβλιοστάσια, με τις διακοσμημένες σκάλες, προσδίδουν μία μεγαλοπρέπεια και γοητεία στην αίθουσα.
Όμως, με την πάροδο του χρόνου, τα λειτουργικά αλλά κυρίως τα προβλήματα από την έλλειψη χώρου, κατέστησαν επιτακτική την ανάγκη, εύρεσης νέας στέγης.
Μετά από 115 χρόνια συνεχούς λειτουργίας στο συγκεκριμένο κτίριο και κατόπιν της δωρεάς του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος, και της επιχορήγησης του Ελληνικού κράτους, η Εθνική Βιβλιοθήκη εγκαταλείπει το Βαλλιάνειο Μέγαρο και εισέρχεται σε μία νέα εποχή και σ’ ένα νέο, υπερσύγχρονο κτίριο, επιφάνειας 24.000 τ.μ., στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, στο Φαληρικό Δέλτα.
Διαθέτει 8 αναγνωστήρια 750 θέσεων με ισάριθμα βιβλιοστάσια, δανειστική βιβλιοθήκη (για πρώτη φορά στην ιστορία της) καθώς και Αναγνωστήριο Χειρογράφων 100 θέσεων. Στους χώρους της οργανώνονται ξεναγήσεις, εκθέσεις και ένα ευρύ φάσμα εκπαιδευτικών και διαδραστικών προγραμμάτων για παιδιά, εφήβους και ενήλικες.
Το δε Βαλλιάνειο Μέγαρο, χρησιμοποιείται ως αρχείο/αναγνωστήριο εφημερίδων.
Από την αρχή της ίδρυσής της, η Εθνική Βιβλιοθήκη λειτουργεί ως εθνικό βιβλιογραφικό και πληροφοριακό κέντρο της χώρας, με κύρια αποστολή την αναδρομική και την τρέχουσα ελληνική βιβλιογραφία, κτίζοντας έτσι πνευματικές γέφυρες ανάμεσα στο παρελθόν, το παρόν αλλά και το μέλλον. Ως βιβλιοθήκη με δικαιώματα «κατά νόμο κατάθεσης» αποκτά αντίτυπο από όλα τα τεκμήρια που παράγονται στην Ελλάδα – αλλά και από τεκμήρια που παράγονται στο εξωτερικό και αφορούν στον ελληνικό πολιτισμό. Ένα δε, μεγάλο μέρος των συλλογών ψηφιοποιείται και αναρτάται σε ειδική πλατφόρμα, ώστε να’ ναι ελεύθερα διαθέσιμο στο κοινό.
Στα 188 χρόνια λειτουργίας της έχει αποκτήσει μοναδικής αξίας συλλογή 2.000.000 τεκμηρίων. Διαθέτει μία από τις μεγαλύτερες συλλογές Ελληνικών Χειρογράφων Κωδίκων, διεθνώς, που χρονολογούνται από τον 9ο έως και τον 20 αιώνα και έναν μεγάλο αριθμό σημαντικών ιστορικών εγγράφων & αρχείων (των αγωνιστών του 1821, του Φιλελληνικού Κομιτάτου του Λονδίνου, διαφόρων προσωπικοτήτων) που αποτελούν μοναδικούς θησαυρούς της γραπτής πνευματικής παρακαταθήκης των Ελλήνων δια μέσου των αιώνων. Ανάμεσα σ’ αυτά, η «Γραμματική» του Κωνσταντίνου Λάσκαρη, το πρώτο βιβλίο που τυπώθηκε στη ελληνική γλώσσα, το 1476.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Γιοχάλας Θανάσης, Καφετζάκη Τόνια. «ΑΘΗΝΑ. Ιχνηλατώντας την πόλη με οδηγό την ιστορία και τη λογοτεχνία». Εκδ. Βιβλιοπωλείο της ΕΣΤΙΑΣ, Αθήνα, 2013.
- Κρεμμυδάς Βασ. Σκλαβενίτης Τριαντάφυλλος, Στάικος Κων/νος. «Θησαυροί της Εθνικής Βιβλιοθήκης : κατάλογος έκθεσης» Εκδ. Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος, Αθήνα, 1999.
- Μοσχονά Παναγιώτα, «ΠΑΝΑΓΗΣ Α. ΒΑΛΛΙΑΝΟΣ. Από την μυθοπλασία στην ιστορία».
Εκδ. Κληροδότημα Παναγή Α. Βαλλιάνου. Αθήνα, 2008 - Παπαευαγγέλου – Γκενάκου Κλεοπάτρα. «Εκ θεμελίων». Εκδ. ΤΡΑΠΕΖΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ. Κέντρο Πολιτισμού Έρευνας & Τεκμηρίωσης, Αθήνα, 2020.
ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- https://www.taathinaika.gr/to-alsos-ton-ierolochiton-stin-odo-panepistimiou-2/
- https://www.nationalgallery.gr/wp-content/uploads/2021/10/ziller.pdf
