26η Ιουνίου -Παγκόσμια Ημέρα κατά της Χρήσης Ναρκωτικών.
Η 26η Ιουνίου καθιερώθηκε ως «Παγκόσμια Ημέρα κατά των Ναρκωτικών και της παράνομης διακίνησης τους», στις 7 Δεκεμβρίου 1987, από τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ, προκειμένου να ευαισθητοποιήσει την παγκόσμια κοινή γνώμη για τις επιπτώσεις από τη χρήση των ναρκωτικών ουσιών και την παράνομη διακίνηση τους, αλλά και να τιμήσει τον Κινέζο Μανδαρίνο Λιν Τσε Χσου (1785-1850) που απαγόρευσε το εμπόριο οπίου στην Καντόνα με αποτέλεσμα να προκληθεί, το 1839, ο πρώτος «πόλεμος του οπίου».
Και είναι θλιβερό πόσα λίγα πράγματα έχουν αλλάξει κατά βάθος στο θέμα της μάστιγας των ναρκωτικών, από τότε μέχρι τη σημερινή εποχή των τεχνολογικών καινοτομιών και της Τεχνητής Νοημοσύνης.
Εξ απαλών ονύχων, πίστευα και εξακολουθώ να πιστεύω πως είναι μεγάλη υπόθεση να μπορεί κάποιος να βοηθάει τους συνανθρώπους του που έχουν κάποια ανάγκη, γιατρεύοντας τον πόνο τους – αυτή τη δυσάρεστη κατάσταση που είναι ταυτόχρονα σωματική και συναισθηματική και που μπορεί να αλλάξει ριζικά τη διάθεση, την καθημερινότητα ακόμη και την εικόνα του εαυτού.
Έτρεφα θαυμασμό για τα άτομα που παρέχουν υπηρεσίες υγείας γιατί στο μυαλό μου οι άνθρωποι αυτοί δεν κρατούν στα χέρια τους απλά «εργαλεία», αλλά την ελπίδα ότι κάπου, με κάποιον τρόπο, ο πόνος μπορεί να μειωθεί και να θεραπευθεί. Ίσως, αν σταθείς με σωστό τρόπο δίπλα στον άνθρωπο που «πονάει», μπορεί να τον βοηθήσεις να θεραπεύσει κάτι παραπάνω από ένα σύμπτωμα.
Έτσι η απόφαση ελήφθη: μεγαλώνοντας, θα παρείχα υπηρεσίες υγείας στους συνανθρώπους μου. Σπούδασα λοιπόν την Οδοντιατρική επιστήμη και εργάστηκα ως κλινικός οδοντίατρος.
Μέσα από το συγκεκριμένο επάγγελμα-λειτούργημα κατάφερα να βλέπω πέρα από τα όρια της πρώτης ματιάς, να διακρίνω μορφές ζωής που παραμένουν αθέατες μέσα στο πλήθος, ανθρώπους που προσπερνούμε καθημερινά, ξεχνώντας ότι υπάρχουν. Εγώ δεν τους ξέχασα ποτέ όμως, επειδή υπήρχε σ’ αυτούς κάτι που δεν χωρούσε στην εικόνα που είχα για τον πόνο – μια σιωπή, ένα βλέμμα πιο βαθύ από τη σωματική οδύνη, μια ανάγκη χωρίς λόγια. Και κάπου εκεί άρχισε να μετατοπίζεται η πορεία μου.
Με αφορμή έναν «πονόδοντο»
Η αφορμή δόθηκε με συγκλονιστικό τρόπο: προσπαθώντας να θεραπεύσω τον πονόδοντο ενός έφηβου γειτονόπουλου που λίγο αργότερα έφυγε από τη ζωή «λόγω υπερβολικής δόσης», διαπίστωσα ότι υπήρχε κι ένας βαθύτερος πόνος μέσα του που με προβλημάτισε και με τάραξε.
Έτσι, το 1996, μετά από μια συγκυρία και μια ευκαιρία, εντάχθηκα στην ομάδα ιατρών διαφόρων ειδικοτήτων που δημιουργήσαμε την καινοτόμο, για την εποχή, υπηρεσία του Οργανισμού κατά των Ναρκωτικών (ΟΚΑΝΑ), με σκοπό την παροχή σωματικής υγείας σε χρήστες ψυχοδραστικών ουσιών.
Από εκείνο το σημείο και μετά, μεγάλο μέρος της επαγγελματικής πορείας μου αφιερώθηκε σ´ αυτό το πεδίο, που για μένα ήταν όχι μόνο ελκυστικό, αλλά και βαθιά ανθρώπινο.
Δεν μπορώ να πω ότι από την αρχή ήμουν έτοιμη να παρέχω φροντίδα στους εξαρτημένους. Ήμουν διστακτική, ίσως και επιφυλακτική. Αυτό που με ενδυνάμωσε ήταν ότι πίσω από την εικόνα του «χρήστη» τον οποίο φοβάται η κοινωνία, βρίσκονται νέα άτομα, παραιτημένα, με ανάγκες σωματικές, ψυχικές και ανθρώπινες που έχουν περάσει από το να είναι αόρατα, στην απόλυτα εγκατάλειψη.
Σε όλη τη διαδρομή μου στο πεδίο των εξαρτήσεων, σε διαφορετικούς ρόλους, ως γιατρός, ως υπεύθυνη μονάδας και αργότερα ως Εθνική Συντονίστρια της Ελλάδος για την αντιμετώπιση των ναρκωτικών και Εκπρόσωπος της στην Επιτροπή Ναρκωτικών του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, στην ομάδα Pompidou του Συμβουλίου της Ευρώπης, καθώς και στην Επιτροπή Ναρκωτικών του ΟΗΕ, το βίωμα αυτό δεν έπαψε να με ακολουθεί.
Ήταν μια διαδρομή δύσκολη, αλλά γεμάτη μαθήματα για την αντοχή, την αγωνία και τη βαθιά ανθρώπινη ανάγκη για αποδοχή και ελπίδα, από άτομα εγκαταλειμμένα από τον ίδιο τους τον εαυτό, την οικογένειά τους και το κοινωνικό-πολιτικό σύστημα, άτομα με ελλείμματα στον ψυχισμό τους που προσπαθούν απελπισμένα να καλύψουν το κενό με οτιδήποτε θα τους βοηθήσει να αισθανθούν… κάτι.
Έτσι, αφιέρωσα μεγάλο μέρος της επαγγελματικής ζωής μου στην προσπάθεια να μην εγκαταλειφθεί κανείς – ούτε οι εξαρτημένοι ούτε εκείνοι που τους αγαπούν.
Και αυτό που διαπίστωσα στην πορεία -και μοιράζομαι μαζί σας- είναι ότι η εξάρτηση από τα ναρκωτικά αποτελεί ένα πολύπλοκο, πολυπαραγοντικό φαινόμενο, με την έννοια μιας διαδικασίας που έχει τη δική της δυναμική, αναπτύσσεται σε πολλά επίπεδα και αφορά σε όλες τις παραμέτρους της ανθρώπινης ύπαρξης.
Γιατί στρέφονται οι νέοι άνθρωποι, στην κρίσιμη ηλικία της εφηβείας ή και της προ εφηβείας, στα ναρκωτικά;
Σύμφωνα με την επιστήμη των εξαρτήσεων, οι διαστάσεις της εξάρτησης από ναρκωτικά είναι πολλές, όπως ψυχική, βιολογική, κοινωνική, οικονομική, πολιτική, νομική, και παιδαγωγική. Το σημαντικότερο βάρος μεταξύ τους έχουν η ψυχική, η βιολογική και η κοινωνική.
Όπως λένε οι ειδικοί, νεαρά άτομα που η προσωπικότητά τους είναι σημαδεμένη από ψυχολογικούς τραυματισμούς, άτομα χωρίς όρια, με έντονη παρορμητικότητα, ανασφάλεια και συναισθηματικό κενό, όταν συναντηθούν με την «ουσία» εξαρτώνται από αυτήν, καθώς έτσι ναρκώνουν τις αισθήσεις τους, απαλύνουν το άγχος τους και βραχυκυκλώνουν την επεξεργασία των συναισθημάτων τους. Θεωρούν την ουσία εργαλείο που τα ανακουφίζει από την αδυναμία τους να μεταβολίσουν ψυχικά τη σκληρή καθημερινότητα και να καλύψουν το βασανιστικό αίσθημα της προσωπικής ανεπάρκειας στο σύγχρονο κοινωνικό περιβάλλον αβεβαιότητας, ρευστότητας, αδιαφορίας, κρίσης της οικογένειας, των θεσμών και των αξιών.
Οι λόγοι που οδηγούν τους νέους ανθρώπους στη χρήση ουσιών:
*Για να ενταχθούν σε μια ομάδα, να ανήκουν κάπου όπου μπορεί να γίνουν αποδεκτοί.
*Για να αποκτήσουν το αίσθημα της παντοδυναμίας ώστε να καλύπτουν την ανασφάλεια, την ανικανότητα, την αποτυχία.
*Για να κατευνάσουν το αίσθημα της δυστυχίας που τους διακατέχει.
*Για να καλύψουν τα εσωτερικά συναισθηματικά κενά τους, το αίσθημα του ανικανοποίητου, της μοναξιάς και της ανίας.
*Για να ανακουφιστούν, ναρκώνοντας τον εσωτερικό ψυχικό πόνο, την εσωτερική ένταση, το άγχος.
*Για να προστατευθούν από τη βασανιστική πίεση του σημερινού κόσμου.
*Για να συγκεντρώσουν πάνω τους το ενδιαφέρον των δικών τους.
(Κατερίνα Μάτσα- Το αίνιγμα της τοξικομανίας, Εκδόσεις Άγρα)
Ως προς τη βιολογική παράμετρο της εξάρτησης, αυτή είναι συνυφασμένη με τη λειτουργία του εγκεφάλου, σε τέτοιο βαθμό μάλιστα, που πολλοί επιστήμονες τη χαρακτηρίζουν ασθένεια του εγκεφάλου λόγω αλλαγών στη λειτουργία των νευρωνικών κυκλωμάτων του, τα οποία σχετίζονται με το αίσθημα της ανταμοιβής. (Φαίδων Καλοτεράκης)
Η κοινωνική διάσταση της εξάρτησης
Ζούμε σε μια εποχή υπέρ-επικοινωνίας όπου όλα φαίνονται διαθέσιμα και προσβάσιμα εκτός από την ουσιαστική ανθρώπινη επαφή.
Η αντικατάσταση των ανθρωπίνων σχέσεων από «εικονική συντροφιά» και η ψευδαίσθηση ότι όλα λύνονται με ένα κλικ, εντείνουν το αίσθημα κενού και η προσφυγή σε ουσίες, για να γεμίσει το κενό, είναι μια λύση.
Σ´ έναν κόσμο που αποθεώνει την ταχύτητα, την επιτυχία, την εικόνα, τον ανταγωνισμό, η αποτυχία βιώνεται ως αποτυχία ύπαρξης.
Πολλοί νέοι νιώθουν ότι δεν «επαρκούν», δεν είναι αρκετά καλοί ούτε για τον εαυτό τους ούτε για τους άλλους, και η χρήση κάποιας ουσίας μπορεί να λειτουργήσει ως απόδραση από το άγχος της επίδοσης.
Η παραδοσιακή οικογένεια σήμερα αποδυναμώνεται, το σχολείο δεν εμπνέει και η κοινωνική συνοχή σπανίζει.
Οι περισσότεροι νέοι μεγαλώνουν χωρίς σταθερές φιγούρες, χωρίς δεσμούς εμπιστοσύνης, χωρίς τόπους στους οποίους να ανήκουν. Σ´ αυτό το έδαφος αναπτύσσεται ο πειρασμός της χρήσης ουσιών.
Στοιχεία που τρομάζουν
-Σύμφωνα με τον ΟΗΕ, σήμερα, περίπου 300 εκατομμύρια άνθρωποι χρησιμοποιούν παγκοσμίως ναρκωτικές ουσίες.
-Οι καθιερωμένες ουσίες, όπως τα οπιοειδή, η κοκαΐνη και η κάνναβη, εξακολουθούν να πλήττουν τη νεολαία και τους πληθυσμούς που βρίσκονται σε κρίση. Επιπλέον, το διεθνές εμπόριο έχει εξελιχθεί με την παραγωγή, διακίνηση και χρήση νέων επικίνδυνων συνθετικών ουσιών, οι οποίες αντιπροσωπεύουν μια σημαντική και ολοένα αυξανόμενη απειλή.
-Σχεδόν 600 χιλιάδες θάνατοι ετησίως προκαλούνται από χρήση ναρκωτικών με τεράστιο κοινωνικό και οικονομικό κόστος.
-Η Ελλάδα αντιμετωπίζει το ίδιο φάσμα προκλήσεων.
-Νέα παιδιά έρχονται σε πρώτη επαφή με τις ναρκωτικές ουσίες όλο και νωρίτερα. Η χρήση σπάνιων, αλλά και νέων επικίνδυνων, συνθετικών ουσιών μεγαλώνει ανησυχητικά, με τη μέση έναρξη μόλις στα 13 ή 14 έτη. Την τελευταία δεκαετία καταγράφεται ραγδαία αύξηση χρήσης ναρκωτικών από ανήλικους, ανεξάρτητα των κοινωνικό-οικονομικών συνθηκών.
Πρόληψη της χρήσης: οι σημαντικότεροι πυλώνες αντιμετώπισης και μείωσης της ζήτησης ναρκωτικών.
Όταν λέμε πρόληψη δεν εννοούμε ένα φυλλάδιο ή μια καμπάνια με ξύλινες νουθεσίες. Πρόληψη είναι ένα βλέμμα, η παρουσία, το να είσαι εκεί πριν γίνουν οι ουσίες ανάγκη ύπαρξης. Η πρόληψη είναι πράξη. Παρέμβαση ανθρώπινη, διάλογος επί της ουσίας. Οφείλουμε να σταθούμε κοντά στα νέα παιδιά από όποια θέση κι αν βρισκόμαστε -του γονιού, του δασκάλου, του ιερέα, του γιατρού, του φίλου, του συγγενή, του γείτονα.
–Οι γονείς θα πρέπει να έχουν πάντα ανοιχτό διάλογο με τα παιδιά τους για το συγκεκριμένο θέμα με ειλικρίνεια, χωρίς φόβο ή νουθεσία.
Ας γνωρίσουν τους φίλους και το πρόγραμμα των παιδιών τους.
Ας είναι παρόντες στην καθημερινότητα και τα ενδιαφέροντα τους.
Ας ξεκαθαρίσουν τους κανόνες χωρίς στείρες απαγορεύσεις.
-Οι δάσκαλοι ας ενισχύσουν τη διδασκαλία δεξιοτήτων ζωής, με βιωματικές μεθόδους, υποστήριξη από ειδικούς επιστήμονες και στενή σύνδεση με τις οικογένειες.
-Η κοινωνία ας συνεργάζεται με επιστημονικούς φορείς που προάγουν ομαδική φροντίδα και πρόληψη.
-Οι πολιτικοί θα πρέπει να γνωρίσουν πολύ καλά τους ανθρώπους πίσω από τις στατιστικές, γιατί οι χρήστες ουσιών δεν είναι αριθμοί, αλλά άνθρωποι ανήμποροι σε οικογένειες που βρίσκονται σε κενό και πρέπει να σκεφτούν ότι κάθε καθυστέρηση, κάθε αδυναμία σχεδίου, σημαίνει ότι κάποιο παιδί δεν θα βρει βοήθεια στην ώρα του.
Ας παρέχουν κονδύλια, ας στηρίξουν σύγχρονες δομές μείωσης της βλάβης, πρόληψης και θεραπείας. Αντί να σχεδιάζουν βάσει υποθέσεων, ας επενδύσουν στο συνεχή διάλογο με όλους τους εμπλεκόμενους, ας μιλήσουν με θάρρος, γιατί η νέα εποχή που ήρθε φοβίζει. Ζούμε καινούργια ρεύματα που δυσκολευόμαστε να καταλάβουμε. Ηγέτιδα δύναμη της νέας εποχής είναι η επίδοση και την επίδοση μετρούν οι υπολογιστές που είναι και οι μοναδικοί φίλοι των παιδιών μας. Η ανθρωπιά έχει πάει στην άκρη. Γι’ αυτό, ο ρόλος των γονιών -είτε είναι μαζί είτε είναι χώρια- ο ρόλος των δασκάλων, της πολιτικής και της κοινωνίας γίνεται όσο ποτέ άλλοτε πολύτιμος για την αντιμετώπιση της μάστιγας των ναρκωτικών.
Όσο για εμάς τους μεγαλύτερους θα πρέπει να είμαστε υποστηρικτές των νέων, να τους μιλάμε «επί της ουσίας… χωρίς ουσίες», γιατί μόνο ισχυρή νεολαία θα μπορέσει να κρατήσει ζωντανή την ευαισθησία, όρθια την ανθρωπιά και το συναίσθημα, μάχιμη την αξιοπρέπεια, ζωντανό τον πολιτισμό και ελεύθερο τον άνθρωπο.
Ας είμαστε δίπλα στους νέους και τις νέες, επί της ουσίας.
