“Allspice” στο Μουσείο της Ακρόπολης

Μία εξαιρετικά  ενδιαφέρουσα έκθεση, η “Allspice/Michael Rakowitz & Ancient Cultures”, εγκαινιάστηκε την Δευτέρα 12 Μαϊου στον χώρο των Περιοδικών Εκθέσεων του Μουσείου της Ακρόπολης. Αποτελεί το πρώτο μέλος μίας τριλογίας, με πολλαπλά μηνύματα, που θα δώσει τροφή για σκέψη, θα προκαλέσει διαλόγους, συζητήσεις και θα θέσει προβληματισμούς. Αρχαία εκθέματα των πολιτισμών της Μέσης Ανατολής και της ΝΑ Μεσογείου, που έχουν άμεση σχέση με τον δικό μας, βρίσκονται σε συνομιλία με σύγχρονα έργα, αναδεικνύοντας διαχρονικά θέματα πολιτιστικής κληρονομιάς, απώλειας και αποκατάστασης, επιβίωσης και δημιουργίας πολιτισμού.

Οπως ανέφερε ο Διευθυντής του Μουσείου, ο Καθηγητής Νίκος Σταμπολίδης «H έκθεση αυτή μιλάει για ένα πολιτιστικό τραύμα, για απώλειες που μας αφορούν όλους.[ ] Τα έργα του Rakowitz, είτε αυτά που είναι ολόκληρα, είτε αποτελούνται από τμήματα διαμελισμένων αγαλμάτων, αρχιτεκτονικών συνόλων ή από “επανεμφανίσεις“, παραμένουν ουσιαστικά σκιές και φαντάσματα με ένα άρωμα μνήμης και “ανθρωπιάς”, που λειτουργούν και ως υπόμνηση της απώλειας χιλιάδων αντικειμένων, που κινούνται μεταφερόμενα από έκθεση σε έκθεση κι από χώρα σε χώρα, ευαισθητοποιώντας συνειδήσεις έως την επιδιωκόμενη αποκατάσταση της Δικαιοσύνης».  

Ο διεθνώς καταξιωμένος και ιδιαίτερα συμπαθής καλλιτέχνης, ο οποίος αισθάνεται «σαν στο σπίτι του»,  όπως λέει, όταν βρίσκεται στη χώρα μας και δηλώνει θαυμαστής του ελληνικού πολιτισμού, μέσα από την εννοιολογικού χαρακτήρα τέχνη του, με ευαισθησία, αφοσίωση αλλά και βαθιά στοχαστική προσέγγιση,  αποκαλύπτει τις συνέπειες της βίας και του πολέμου. Ζωές χάνονται και ξεχνιούνται, αντικείμενα που αποτελούν την πολιτιστική μνήμη και ταυτότητα ενός λαού, εκτοπίζονται, καταστρέφονται, λεηλατούνται, εξαφανίζονται, γίνονται προϊόντα συναλλαγής ή πλουτισμού, αφήνοντας πίσω τους μία ανοικτή, βαθειά πολιτιστική πληγή που δεν επουλώνεται και δυσαναπλήρωτα κενά που ανήκουν σε όλους μας, γιατί ανήκουν σ’ αυτό που ονομάζουμε πολιτισμό. 

Ο τίτλος της έκθεσης Allspice (μπαχάρι) αναφέρεται, κυριολεκτικά, στις χειρόγραφες συνταγές της μητέρας του Rakowitz που βρίσκονται στις κολώνες της αίθουσας, παραπέμποντάς μας στις αλληλεπιδράσεις των πολιτισμών, αλλά και σε μνήμες της παιδικής ηλικίας καθώς και της εξορίας και της μετανάστευσης ανθρώπων και πολιτισμών. Το έργο αποτελεί νέα ανάθεση στον καλλιτέχνη από τον ΝΕΟΝ. 

Οπως αναφέρει ο Rakowitz «Ανατρέχοντας στις ιρακινές συνταγές της μητέρας μου, ένα από τα πιο διαδεδομένα υλικά είναι το μπαχάρι.[ ] Αποτελεί ένα από τα βασικά υλικά και κυρίαρχες γεύσεις στο ιρακινό μπαχαρικό μείγμα baharat και όταν δεν είναι διαθέσιμα τα υπόλοιπα μπαχαρικά, λειτουργεί ως υποκατάστατο, διατηρώντας τη γευστική ταυτότητα της συνταγής. Η λέξη “υποκατάστατο” substitute προέρχεται από το λατινικό substituere, που προέρχεται από το statuere, του οποίου το ουσιαστικό παράγωγο είναι το statua, ή άγαλμα – έννοιες κεντρικές στην εργασία μου, ως γλύπτης, τις τελευταίες δύο δεκαετίες, δημιουργώντας γλυπτά που αποτελούν “υποκατάστατα” άλλων γλυπτών που έχουν εξαφανιστεί ή καταστραφεί».

Η έκθεση περιλαμβάνει 13 αρχαιότητες, δανεισμένες από το Μουσείο των Αρχαίων Πολιτισμών στο Σικάγο και το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, 18 σύγχρονα έργα του Rakowitz, από την ενότητα “The invisible enemy should not exist“, 72 σφραγιδοκυλίνδρους, 90 γλυπτά μικρού μεγέθους, 2 χειροποίητα βιβλία από τραβερτίνη λίθο και ένα βιβλίο Minchah, της απογευματινής εβραϊκής προσευχής, του 1935, το Ασσυριακό λεξικό του Σικάγο καθώς επίσης ένα φιλμάκι και ένα βίντεο.

Οι 18 πολύχρωμες ανάγλυφες πλάκες – “επανεμφανίσεις” – παρουσιάζονται με κενά ανάμεσά τους, κάνοντας εμφανείς τις ρωγμές που δεν μπορούν να κρυφτούν. Οι πλάκες αυτές παραπέμπουν στις ανάλογες ανάγλυφες πλάκες τόσο στα μεγέθη όσο και στην εικονογραφία των αναγλύφων από το παλάτι του Ασουρνασιπάλ Β’ στην Νιμρούν. Το παλάτι αυτό καταστράφηκε από το Ισλαμικό Κράτος το 2015.

Τα νέα γλυπτά γίνονται από πεπιεσμένο χαρτί, σύγχρονες εφημερίδες της Μέσης Ανατολής και ετικέτες από προϊόντα και φαγητά της Μέσης Ανατολής. Τα αναλώσιμα υλικά υπογραμμίζουν ακριβώς την απουσία των πρωτότυπων αντικειμένων που λείπουν.

Η έκθεση αυτή αλλά και ο χώρος μέσα στον οποίο ξεδιπλώνεται, αναπόφευκτα συνδέει “συνειρμικά” το πολιτιστικό τραύμα που προκλήθηκε από τον πόλεμο του Κόλπου ή τις απίστευτες καταστροφές που έκανε ο  ΙSIS τo 2015, στο Μουσείο της Μοσούλης και στους αρχαιολογικούς χώρους της Nimrud και της Νινευή, με το αντίστοιχο που προκλήθηκε από την υφαρπαγή των Γλυπτών του Παρθενώνα. Περιφερόμενος ο επισκέπτης ανάμεσα στα εκθέματα αντιλαμβάνεται με τον πλέον σαφή και ξεκάθαρο τρόπο το πόσο σημαντική είναι η “αποκαταστατική δικαιοσύνη”, την οποία ο κος Σταμπολίδης χαρακτηρίζει ως την ψυχή ενός πολιτισμού. 

Την επιμέλεια της έκθεσης συνυπογράφουν η διευθύντρια του Οργανισμού ΝΕΟΝ, Ελίνα Κουντούρη, και ο Νίκος Σταμπολίδης, διευθυντής του Μουσείου της Ακρόπολης.