Στην καρδιά της ανατολικής Αττικής, εκεί όπου κάποτε απλώνονταν τα αμπέλια και τα χωράφια των Σπάτων, υψώνονται σήμερα οι διάδρομοι και τα κτίρια του Διεθνούς Αερολιμένα Αθηνών «Ελευθέριος Βενιζέλος». Η περιοχή, με ρίζες που φτάνουν ως τη μυκηναϊκή εποχή, διατήρησε για αιώνες τον αγροτικό της χαρακτήρα και τις παραδόσεις των αρβανιτών εποίκων του 15ου αιώνα. Σημαντικό σημείο αναφοράς υπήρξε το εκκλησάκι των Αποστόλων Πέτρου και Παύλου, γύρω από το οποίο τελούνταν το έθιμο των «σφαχτών» – ένα συλλογικό πανηγύρι πίστης και ενότητας. Όταν αποφασίστηκε η κατασκευή του νέου αεροδρομίου στα τέλη του 20ού αιώνα, το μικρό ναόσχημο μνημείο βρέθηκε πάνω στη χάραξη του διαδρόμου, αλλά οι κάτοικοι το μετέφεραν λίθο προς λίθο στη θέση «Φαγιά», για να συνεχίσει να στέκει φρουρός της μνήμης δίπλα στον παλμό της σύγχρονης Ελλάδας.
Η δεκαετία του 1990 έφερε την πιο μεγάλη αλλαγή. Στις 5 Οκτωβρίου 1996, σε έκταση 16.000 στρεμμάτων, θεμελιώθηκε το νέο αεροδρόμιο, που παραδόθηκε σε λειτουργία τον Μάρτιο του 2001. Η κατασκευή, με τη συνεργασία του ελληνικού κράτους και της γερμανικής Hochtief, αποτέλεσε ένα από τα πρώτα μεγάλα έργα Σύμπραξης Δημόσιου και Ιδιωτικού τομέα (ΣΔΙΤ ) στην Ελλάδα. Ήταν το πρώτο αεροδρόμιο στην Ευρώπη που σχεδιάστηκε και λειτούργησε εξ ολοκλήρου με τα νέα πρότυπα ασφαλείας μετά το 1990, ενσωματώνοντας προβλέψεις για τρομοκρατικές απειλές και περιβαλλοντικούς κανονισμούς, ενώ προοριζόταν να εξυπηρετεί αρχικά 16 εκατομμύρια επιβάτες τον χρόνο, με προοπτική να φτάσει τα 50 εκατομμύρια.
Στους δύο παράλληλους διαδρόμους του, μήκους 4 και 3,8 χιλιομέτρων, μπορούν να προσγειωθούν ακόμη και τα μεγαλύτερα αεροσκάφη, ενώ ο κεντρικός τερματικός σταθμός, ο δορυφορικός σταθμός και οι περισσότερες από 50 πύλες επιβίβασης δίνουν την αίσθηση μιας μικρής πόλης.
Σήμερα, ο αερολιμένας μετατρέπεται σε τόπο καλλιτεχνικού διαλόγου. Από τις 9 Οκτωβρίου έως τις 9 Νοεμβρίου 2025, θα φιλοξενεί την έκθεση σύγχρονης τέχνης «All Αboard», σε επιμέλεια Κώστα Πράπογλου και διοργάνωση του artefact athens.
Πρόκειται για ένα πρωτοποριακό εγχείρημα – το πρώτο στην Ελλάδα και ένα από τα ελάχιστα παγκοσμίως – όπου μια μεγάλης κλίμακας έκθεση πραγματοποιείται μέσα σε λειτουργούν αεροδρόμιο, ενεργοποιώντας έναν χώρο που παρέμενε ανενεργός επί δύο δεκαετίες. Ο ειδικά διαμορφωμένος χώρος του Express Facility, τμήμα του αερολιμένα που εγκαινιάστηκε μαζί με το αεροδρόμιο και χρησιμοποιήθηκε μόνο κατά την περίοδο των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004 για να εξυπηρετήσει το πλήθος των πτήσεων, παρέμεινε έκτοτε κλειστός – ένας χώρος που τώρα ξαναζωντανεύει μέσα από την τέχνη.
Ο Κώστας Πράπογλου, γνωστός για την επιλογή μη συμβατικών χώρων χωρίς προηγούμενο καλλιτεχνικό αποτύπωμα, επιδιώκει τη δημιουργία in situ έργων που συνομιλούν με το περιβάλλον και την ιστορία του. Το αεροδρόμιο, ως μεταιχμιακός χώρος ανάμεσα στο στατικό και το μεταβαλλόμενο, μετατρέπεται σε πολιτιστικό οικοσύστημα, όπου η τέχνη και η τεχνολογία συνυπάρχουν, και ο ταξιδιώτης αποκτά ρόλο ποιητικό και φιλοσοφικό.
Εκεί, 40 καλλιτέχνες από διαφορετικές χώρες και γενιές θα δημιουργήσουν πάνω στο θέμα All aboard, προσκαλώντας τους επισκέπτες σε ένα διαφορετικό ταξίδι, όπου η προσγείωση και η απογείωση θα πραγματοποιηθούν μέσω της τέχνης. Με εγκαταστάσεις, γλυπτά, βίντεο και επιτελεστικές δράσεις, οι δημιουργοί μεταμορφώνουν το κτίριο σε πεδίο στοχασμού και εμπειρίας. Ο ήχος των αεροσκαφών και οι ανακοινώσεις των πτήσεων λειτουργούν ως ποιητικό υπόβαθρο, ενώ ο επισκέπτης βιώνει το ταξίδι όχι μόνο ως φυσική μετακίνηση αλλά ως αλληγορία εσωτερικής μετάβασης.
Ενδεικτικά μόνο, η εγκατάσταση Scala Paradisi (Κλαίρη Τσαλουχίδη – Χατζημηνά) μάς καλεί σε μια κυκλική, σχεδόν τελετουργική διαδρομή γύρω από μια λευκή σκάλα που οδηγεί στο πουθενά – ή στον παράδεισο. Ανάμεσα στα χαλίκια, διακρίνονται στίχοι από την Επιστολή προς Κορινθίους του Αποστόλου Παύλου, όπου «η αγάπη πάντα στέγει, πάντα πιστεύει, πάντα ελπίζει». Η σιωπηλή αυτή πορεία γίνεται ένα είδος εσωτερικής προσευχής για την πίστη, την ελπίδα και την αναγέννηση.
Μια μηχανή μονοκινητήριου αεροσκάφους, που ανήκε στον Αλέξανδρο Ωνάση, βρίσκεται εγκλωβισμένη στο κέντρο της εγκατάστασης της Άντας Πετρανάκη, περιστοιχισμένη από ένα φωτεινό περίγραμμα εγκεφάλου από νέον. Το έργο θέτει ερωτήματα για τη σχέση ανθρώπου και τεχνολογίας, για το αν η συνείδηση μπορεί να συνεχίσει να υπάρχει πέρα από το σώμα, σε μια μετα-ανθρώπινη συνθήκη.
Ένας πύραυλος από ύφασμα και χαρτί (Λία Πέτρου) αποτυπώνει την επιθυμία για απόδραση και ονειρική πτήση, ενώ ο Δούρειος Ίππος – κιτ επιβίωσης του Νίκου Τρανού, γεμάτος παιδικά παιχνίδια και συμβολισμούς πίστης, μιλά για τη σύγχρονη ανάγκη προστασίας και ανθεκτικότητας. Η εγκατάσταση της Λίνας Πηγαδιώτη, με κινούμενους καθρέφτες και φως, δημιουργεί ένα περιβάλλον όπου τα είδωλα πολλαπλασιάζονται και ο θεατής βιώνει μια αίσθηση αποπροσανατολισμού. Τέλος, το μεγάλο installation της Δήμητρας Σκανδάλη, με στοιχεία από την Πάρο, μετατρέπει τον άνεμο σε φορέα ήχων και μνήμης, φέρνοντας τον θεατή σε επαφή με κάτι απροσδιόριστα οικείο και ποιητικό.
που εκδόθηκε το 2023 από την ΑΚΑΔΗΜΙΑ ΑΘΗΝΩΝ, επιμέλειας Ζωής Ν. Μάργαρη
Όλα αυτά είναι μόνο ένα μικρό δείγμα από τα σαράντα έργα της έκθεσης, που από κοινού συνθέτουν έναν στοχασμό πάνω στη μετάβαση, τη μνήμη και την ανάγκη του ανθρώπου να υπερβεί τα όριά του. Η τέχνη, όπως και το ταξίδι, γίνεται εδώ μια πράξη εσωτερικής αναχώρησης και ανακάλυψης του εαυτού μέσα από τη διαρκή μεταμόρφωση.
Ιδιαίτερη θέση στην έκθεση κατέχουν τα κείμενα που συνοδεύουν τα έργα, γραμμένα από τον ίδιο τον επιμελητή. Πέρα από το γενικό κείμενο της έκθεσης, ο Πράπογλου συντάσσει ένα ξεχωριστό κείμενο για κάθε έργο, προσκαλώντας το κοινό να εμβαθύνει στις προθέσεις του δημιουργού και στο ευρύτερο πλαίσιο της σύλληψής του. Οι επισκέπτες μπορούν να σταματούν για να διαβάσουν, να φωτογραφίσουν ή να κατεβάσουν τα κείμενα μέσω QR code, ενεργοποιώντας έναν ζωντανό διάλογο με τον χώρο και την τέχνη. Αυτή η ενεργητική συμμετοχή του κοινού μετατρέπει την εμπειρία της θέασης σε ουσιαστική επικοινωνία, όπου ο θεατής γίνεται μέρος της έκθεσης.
Με την «All aboard», η Αθήνα εγγράφεται δυναμικά στον διεθνή πολιτιστικό χάρτη, αναδεικνύοντας τον αερολιμένα όχι μόνο ως υποδομή μετακίνησης αλλά και ως κιβωτό συνάντησης, όπου η τέχνη, η κοινωνία και ο δημόσιος χώρος συνομιλούν.
ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΝΤΕΣ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΕΣ
Άννα Αμπαριώτου, Αλεξάνδρα Αθανασιάδη, Άννα Αντάρτη, Κλίτσα Αντωνίου, John Baldessari, Αλέξανδρος Βασμουλάκης, Robert Cahen, Αικατερίνη Γεγησιάν, Ειρήνη Γκόνου, Susan Daboll, Maya Deren, Olafur Eliasson, Σοφία Ζαράρη, Ρόζα Ζεϊντάν, Ελένη Ζούνη, Michal Heiman, Έλυα Ηλιάδη, Αννίτα Καλημέρη, Βασίλης Καρακατσάνης, Λίζη Καλλιγά, Τζένη Μαρκέτου, Βαρβάρα Μαυρακάκη, Αριάννα Οικονόμου, Μιχαήλ Παρλαμάς, Άντα Πετρανάκη, Λία Πέτρου, Λίνα Πηγαδίωτη, Yulia Pinkusevich, Εύη Σαββαΐδη, Ισμήνη Σαμανίδου, Ridley Scott, Δήμητρα Σκανδάλη, Νάντια Σκορδοπούλου, Jesse Leroy Smith, Μαριάννα Στραπατσάκη, Tonoptik, Νίκος Τρανός, Κλαίρη Τσαλουχίδη – Χατζημηνά, Θεόφιλος Χατζημιχαήλ, Francesca Woodman.
Φωτογραφίες
Όλες οι φωτογραφίες είναι του Χρήστου Σιμάτου.
