Σε λίγες μέρες, στις 10 Οκτωβρίου, τιμούμε την Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας. Θα γίνουν εκδηλώσεις, θα ακουστούν λόγια παντού – άλλα με ουσία, άλλα μισά, άλλα κενά. Κι όμως, πίσω από όλα αυτά υπάρχει μια σταθερά που δεν αλλάζει: Η ψυχική υγεία είναι η ίδια η ζωή μας.
Σήμερα, ας σταθούμε αλλιώς. Ας μιλήσουμε καθαρά, χωρίς παρερμηνείες. Γιατί η ψυχική υγεία δεν αφορά “κάποιους άλλους” – αφορά όλους μας.
Δεν είναι απλώς «δεν έχω ψυχική ασθένεια» ή «δεν έχω συμπτώματα».
Είναι να σηκώνεσαι όταν η ζωή σε ρίχνει, να στέκεσαι όρθιος απέναντι στο στρες. Να λειτουργείς στην καθημερινότητα, στη δουλειά, στις σχέσεις σου. Να αναγνωρίζεις τις ικανότητες σου, να δημιουργείς, να αγαπάς, να συμμετέχεις. Να συνεισφέρεις στην οικογένεια και στην κοινότητα και να βρίσκεις χαρά και νόημα σε όλα αυτά.
Και ναι, δε χρειάζονται όλοι φάρμακα.
Το πιο δυνατό μας στήριγμα είναι η ψυχοθεραπεία – ένα άνοιγμα στο φως, ένα μονοπάτι που οδηγεί στην αλλαγή. Κι επειδή γύρω της κυκλοφορούν πολλές φωνές, άλλες αληθινές κι άλλες παραπλανητικές, ας καταρρίψουμε τους 10 πιο διαδεδομένους μύθους, για να καταλάβουμε τι είναι στ’ αλήθεια η ψυχοθεραπεία και τι μπορεί να σημαίνει για τον καθένα μας.
1ος Μύθος : «Ψυχοθεραπεία ζητούν οι αδύναμοι, όσοι δεν μπορούν να τα καταφέρουν μόνοι τους»
Στην πραγματικότητα, συμβαίνει το αντίθετο. Στην ψυχοθεραπεία πάνε οι γενναίοι. Εκείνοι που τολμούν να ξεβολευτούν, να αμφισβητήσουν τον τρόπο που ζουν και να πουν: «Αξίζω κάτι καλύτερο».
Θέλει θάρρος να παραδεχτείς ότι πονάς. Θέλει δύναμη να καθίσεις απέναντι στον εαυτό σου και να πεις: «Δεν μου αρκεί ο τρόπος που ζω».
Όπως λέει ο υπαρξιακός ψυχολόγος και συγγραφέας Rοllo May, στις σύγχρονες κοινωνίες, το αντίθετο του γενναίου δεν είναι ο άτολμος, αλλά ο εγκλωβισμένος, ο βολεμένος σε καταστάσεις. Oι πραγματικά γενναίοι δεν κρύβονται πίσω από το «θα τα καταφέρω μόνος μου». Παίρνουν την απόφαση να δοκιμάσουν, να αλλάξουν, να ξεβολευτούν.
Η ψυχοθεραπεία δεν είναι αδυναμία. Είναι ίσως η πιο γενναία λέξη που μπορεί να πει κανείς. Το πρώτο βήμα για να βγεις από το βόλεμα, να ανοίξεις νέους δρόμους. Δύσκολο; Ναι. Αλλά ταυτόχρονα, το πιο δυνατό που μπορείς να κάνεις για τη ζωή σου.
Και μην φοβάστε. Ο θεραπευτής δεν σε φτιάχνει «από την αρχή». Δεν σε μεταμορφώνει σε κάτι ξένο. Σε βοηθάει να βρεις τον αυθεντικό σου εαυτό, εκείνον που θάφτηκε κάτω από άμυνες, φόβους, ρόλους και καταστάσεις. Να γίνεις πιο εσύ!
2ος Μύθος: «Η ψυχοθεραπεία σε κάνει εγωιστή»
Λάθος. Η ψυχοθεραπεία δεν σε κλείνει στον εαυτό σου. Σε ανοίγει.
Στην αρχή ίσως θυμώσεις και γίνεις πιο αυστηρός ή συγκρουσιακός με παλιές συνήθειες. Αλλά δεν είναι σχολείο εγωισμού, αλλά ωριμότητας.
Σε αντίθεση με τις ψευδοθεραπείες που λένε «Σκέψου θετικά», «Εσύ είσαι ο σημαντικός», «Κράτα τους άλλους μακριά», η αληθινή ψυχοθεραπεία σε κάνει υπεύθυνο.
Δεν είναι «Εγώ πρώτος, οι άλλοι δεύτεροι». Δεν είναι «Όλοι οι άλλοι φταίνε». Είναι «Αυτό είναι δικό μου κομμάτι, δική μου ευθύνη. Αυτό μπορώ να το αλλάξω. Εδώ μπορώ να δράσω. Έτσι προχωράω».
Στην αρχή μπορεί να πικραθείς, να αμφισβητήσεις. Μα στο τέλος, μαθαίνεις να στέκεσαι στα πόδια σου. Να προχωράς παρακάτω χωρίς να κατηγορείς συνεχώς τους άλλους. Αυτό δεν είναι εγωισμός. Είναι ωριμότητα. Είναι Δύναμη. Σε μεγαλώνει, δεν σε μικραίνει.
3ος Μύθος: «Στην ψυχοθεραπεία βγαίνουν μόνο τα σκοτάδια»
Ένας από τους μεγαλύτερους φόβους που κρατάει πολλούς πίσω είναι, ότι στην ψυχοθεραπεία θα «σκάψουμε» βαθιά και θα φέρουμε στην επιφάνεια όλα τα σκοτεινά τους κομμάτια.
Ναι, θα συναντήσεις δύσκολες στιγμές. Παλιά ή καινούρια τραύματα, πόνους ή αγωνίες που είχες κρύψει μέσα σου. Αλλά η ψυχοθεραπεία δεν είναι κατέβασμα σε υπόγειο ή βόλτα σε σκοτεινό τούνελ. Είναι άνοιγμα παραθύρων στο φως. Κάθε πόρτα που φοβάσαι να ανοίξεις κρύβει μια χαραμάδα φωτός.
Μέσα στις ψυχοθεραπευτικές αίθουσες, πιστέψτε με, δεν βγαίνουν μόνο σκοτάδια και πληγές. Βγαίνει φως. Ανακαλύπτεις δυνάμεις, χρώματα, ομορφιά και αποθέματα που ούτε ήξερες ότι υπήρχαν μέσα σου.
Η ψυχοθεραπεία είναι διαδικασία ανά(σ)τασης και ανακάλυψης. Εκεί που φοβάσαι ή νόμιζες ότι υπάρχει μόνο σκοτάδι, ανακαλύπτεις φως. Και το φως πάντα νικά – όπως λέει και ο αναστάσιμος κανόνας: “Νυν πάντα πεπλήρωται φωτός, ουρανός τε και γη, και τα καταχθόνια!”
4ος Μύθος: «Η ψυχοθεραπεία ψάχνει για ενόχους»
Ένα ακόμα που θέλω να ξεκαθαρίσουμε είναι ότι στην ψυχοθεραπεία δεν ψάχνουμε φταίχτες, όπως πολλοί νομίζουν. Ούτε κάνουμε δίκες.
Πόσες φορές ακούω γονείς να λένε στα παιδιά τους: «Τι λάθος κάναμε και χρειάζεσαι ειδικό;». Και πόσες φορές πιάνετε τον εαυτό σας να αναρωτιέται ποιος φταίει: Η υπερπροστατευτική μάνα, ο απόμακρος πατέρας, ο πρώην ή ο ασυνεπής νυν. Μην το κάνετε. Όλοι μας έχουμε πληγές από σχέσεις, οικογένειες, εμπειρίες. Σκοπός δεν είναι η καταδίκη, αλλά η κατανόηση.
Κατανόηση δεν σημαίνει ενοχή. Σημαίνει απελευθέρωση. Όταν σταματήσεις να δείχνεις με το δάχτυλο και αρχίσεις να αναρωτιέσαι: «Πώς μπορώ να ζήσω καλύτερα εγώ;», τότε έρχεται η πραγματική λευτεριά.
Στην ψυχοθεραπεία, ο στόχος είναι να καταλάβουμε. Να δούμε με ειλικρίνεια μέσα μας, χωρίς ενοχές, χωρίς κατηγορίες. Mόνο όταν καταλάβεις πραγματικά, μπορείς να προχωρήσεις παρακάτω.
Η κατανόηση ανοίγει δρόμους που πριν ήταν κλειστοί. Μας οδηγεί προς την αλλαγή, μας κάνει πιο δυνατούς, πιο ελεύθερους, πιο λειτουργικούς, πιο χαρούμενους – και αυτό είναι το ζητούμενο.
5ος Μύθος: «Το σύμπτωμα είναι εχθρός»
Σήμερα, ζούμε σε έναν κόσμο γεμάτο πίεση: Οικονομική ανασφάλεια, κοινωνικές αναταράξεις, γεωπολιτικές αλλαγές, φυσικές καταστροφές… Όλα αφήνουν σημάδι στην ψυχική μας υγεία, διαταράσσοντας τον τρόπο που λειτουργούμε, κοιμόμαστε, τρώμε, μαθαίνουμε, εργαζόμαστε και αποδίδουμε.
Το βλέπουμε καθημερινά στα ιατρεία και στα ψυχοθεραπευτικά μας κέντρα. Το επιβεβαιώνουν οι διεθνείς μελέτες: 1 στους 5 σήμερα υποφέρει, έχει συμπτώματα ψυχικής δυσφορίας και δυσλειτουργεί. Κι όμως, το σύμπτωμα δεν είναι εχθρός – είναι φάρος.
Ξέρω ότι πονάει, τρομάζει, περιορίζει. Μου λέτε συχνά: «Δούλευα ασταμάτητα, ταξίδευα, γελούσα… και τώρα δεν έχω τη δύναμη να σηκωθώ από το κρεβάτι. Φοβάμαι να μπω στο μετρό. Δεν κοιμάμαι τα βράδια. Το σώμα μου γεμίζει ψυχοσωματικά. Οι γιατροί λένε “είναι ψυχολογικό”…»
Καταλαβαίνω… Η κρίση πανικού σε παγώνει, η αϋπνία σε γονατίζει, το σύμπτωμα σε ταλαιπωρεί… Μα το σύμπτωμα δεν είναι τιμωρία – είναι αγγελιοφόρος. Όταν η ψυχή υποφέρει, μιλάει το σώμα.
Το σύμπτωμα είναι σαν τη χοληστερίνη ή το ζάχαρο: Σε αναγκάζει να σταματήσεις, να προσέξεις, να αλλάξεις. Σε ταρακουνά για να σε σώσει, να σου θυμίσει εσένα που είχες αφήσει πίσω.
Μην το δεις σαν τύραννο. Δες το σαν δάσκαλο. Σου φέρνει πόνο, αλλά και μήνυμα: «Φρόντισε τον εαυτό σου». Γι’ αυτό έχει σημασία να το δεις, να το ακούσεις, να σε ακούσεις.
6ος Μύθος: «Η ψυχοθεραπεία είναι μόνο για όσους έχουν συμπτώματα ή σοβαρά προβλήματα»
Τίποτα πιο μακριά από την αλήθεια. Η ψυχοθεραπεία δεν είναι απόδειξη «αρρώστιας», ούτε χώρος «παθολογίας». Είναι χώρος φροντίδας και δύναμης.
Δεν αφορά μόνο τη διαχείριση κλινικών συμπτωμάτων αλλά την αναζήτηση του ευ ζην. Δεν χρειάζεται να υποφέρεις για να επωφεληθείς από το ταξίδι αυτογνωσίας και αλλαγής.
Ναι, εκεί βρίσκουν στήριξη όσοι περνούν κρίσεις άγχους, κατάθλιψη, απώλειες, δύσκολες στιγμές. Αλλά δεν είναι μόνο αυτό. Είναι χώρος πρόληψης και προσωπικής ανάπτυξης.
Σκεφτείτε το απλά: Δεν περιμένεις να πάθεις έμφραγμα για να πας στον καρδιολόγο.
Δεν αφήνεις το αυτοκίνητο να διαλυθεί για να το πας στο συνεργείο. Το φροντίζεις, το συντηρείς, το προσέχεις για να κυλάει ομαλά.
Έτσι ακριβώς είναι και η ψυχοθεραπεία: Δεν είναι το τελευταίο καταφύγιο όταν όλα έχουν γκρεμιστεί, αλλά το μονοπάτι που σε βοηθάει να μην φτάσεις ποτέ εκεί.
Είναι επιλογή φροντίδας, αγάπης προς τον εαυτό σου. Μοχλός εξέλιξης, αυτογνωσίας, νέας ποιότητας ζωής. Τρόπος να ανακαλύψεις τις δυνάμεις σου, να καταλάβεις καλύτερα τον εαυτό σου, να βελτιώσεις τις σχέσεις σου, να μάθεις να διαχειρίζεσαι στρες και τις αντιξοότητες.
Πολλοί ξεκινούν όχι επειδή έχουν σοβαρά προβλήματα ή συμπτώματα, αλλά γιατί θέλουν να ζήσουν καλύτερα, πιο ουσιαστικά, να χτίσουν υγιέστερες σχέσεις, να βρουν νόημα και να ξαναανακαλύψουν τη χαρά. Και αυτό δεν είναι πολυτέλεια – είναι δικαίωμα.
Κι όλα αυτά μπορούν να ξεκινήσουν από μια κουβέντα, μέσα από λέξεις. Κι εδώ εμφανίζεται ένας ακόμα μύθος…
7ος Μύθος: Η ψυχοθεραπεία είναι χάσιμο χρόνου – μιλάς και δεν αλλάζει τίποτα»
Η αλήθεια είναι ότι κάθε φορά που μιλάς, κάτι αλλάζει. Τα λόγια δεν είναι αέρας –είναι πράξεις.
Ένα «σε αγαπώ» ζεσταίνει καρδιές. Ένα «φεύγω» αλλάζει ζωές.
Στην ψυχοθεραπεία, οι λέξεις χτίζουν γέφυρες προς τον εαυτό σου. Κι όταν λες δυνατά αυτό που σε πνίγει, αρχίζει να χάνει τη δύναμή του. Κι αυτό δεν μένει μόνο σε σένα: Όταν αλλάζεις εσύ, αλλάζουν και οι σχέσεις σου, ο τρόπος που στέκεσαι μέσα στην οικογένεια, στη δουλειά, στη φιλία. Η ψυχοθεραπεία μπορεί να είναι ατομική διαδικασία, αλλά έχει συλλογικό αποτέλεσμα – σαν πέτρα που πέφτει στο νερό και απλώνει κύκλους παντού.
Mέσα στις ψυχοθεραπευτικές αίθουσες δεν υπάρχει «κενή κουβέντα». Εκεί γεννιέται επίγνωση. Kαι η επίγνωση φέρνει αλλαγή. Αλλάζει τον τρόπο που βλέπεις, που αισθάνεσαι, που πράττεις. Γίνεται καταλύτης.
Και κάτι ακόμα: Πολλοί λένε «δεν υπάρχει λόγος για θεραπεία, αφού έχω φίλους να μιλήσω». Ναι, οι φίλοι είναι θησαυρός, ανεκτίμητο δώρo. Αλλά δεν είναι ειδικοί. Δεν έχουν το πλαίσιο, την εκπαίδευση για να σε βοηθήσουν βαθιά και με ασφάλεια.
Οι έρευνες το επιβεβαιώνουν: Η ψυχοθεραπεία, σε πολλές περιπτώσεις, δεν είναι μόνο εξίσου αποτελεσματική με τη φαρμακοθεραπεία, αλλά προωθεί και θετικές αλλαγές σε πολλαπλά επίπεδα. Επηρεάζει τη διαπροσωπική ζωή, το σώμα, τη λειτουργία του εγκεφάλου, βελτιώνοντας την καθημερινότητα, τις σχέσεις και την ποιότητα ζωής. Μπορεί να μην αλλάζει τον κόσμο γύρω σου, αλλά αλλάζει τον τρόπο που στέκεσαι μέσα σε αυτόν – και αυτό είναι το πιο ουσιαστικό.
Κρατήστε αυτό: Η ψυχοθεραπεία δεν είναι το τελευταίο καταφύγιο όταν εμφανίζονται συμπτώματα. Είναι ο δρόμος προς το ευ ζην, το μονοπάτι που σε βοηθά να ανθίσεις πριν φτάσεις στο αδιέξοδο. Γι’ αυτό όλο και περισσότερες επιχειρήσεις και οργανισμοί μάς καλούν στον εργασιακό χώρο – όχι μόνο όταν υπάρχει πρόβλημα, αλλά για να διδάξουμε τεχνικές αυτογνωσίας και ψυχοθεραπευτικής ανάπτυξης. Έτσι οι εργαζόμενοι βελτιώνονται, δυναμώνουν τις σχέσεις τους και ενισχύεται η συνολική λειτουργία, η παραγωγικότητα και η ευημερία της ομάδας.
8ος Μύθος: «Η ψυχοθεραπεία κρατάει για πάντα»
Πολλοί φοβούνται ότι αν ξεκινήσουν ψυχοθεραπεία, δεν θα τελειώσει ποτέ. Η αλήθεια είναι ότι η ψυχοθεραπεία δεν είναι μαραθώνιος χωρίς τερματισμό.
«Μια συνεδρία, φτάνει»; Όχι. Η ψυχοθεραπεία δεν είναι μαγικό χάπι ούτε στιγμιαία λύση. Είναι διαδικασία. Μία συνεδρία μπορεί να σου δώσει ανάσα, αλλά η ουσιαστική αλλαγή χρειάζεται χρόνο. Όπως δεν χτίζεις σώμα με μία προπόνηση, δεν χτίζεις ψυχική αντοχή με μία μόνο συνεδρία.
Για κάποιους το ψυχοθεραπευτικό ταξίδι κρατά λίγους μήνες, για άλλους περισσότερο – εξαρτάται από τον άνθρωπο, το θέμα, τον ρυθμό του. Δεν υπάρχει «για πάντα» – υπάρχει «όσο χρειάζεσαι». Και κάθε βήμα που κάνεις, όσο μικρό κι αν φαίνεται, είναι βήμα προς τα μπροστά.
9ος Μύθος: «Ο ψυχοθεραπευτής θα μου πει τι να κάνω»
Όχι. Ο ψυχοθεραπευτής δεν είναι γκουρού, ούτε μάγος που δίνει έτοιμες οδηγίες. Δεν θα σου πει ποιον να παντρευτείς ή τι δουλειά να διαλέξεις.
Η ψυχοθεραπεία δεν είναι συνταγή – είναι καθρέφτης. Σε βοηθάει να δεις πιο καθαρά, να ακούσεις τον εαυτό σου, να βρεις εσύ τον δρόμο σου. Δεν είναι έτοιμες απαντήσεις. Eίναι ο χώρος που σου επιτρέπει να βρεις τις δικές σου.
10ος Μύθος: «Η ψυχοθεραπεία είναι πολυτέλεια για λίγους»
Η αλήθεια είναι διαφορετική.
Η ψυχή δεν κοιτάζει πτυχία, φύλο ή τραπεζικούς λογαριασμούς. Ο πόνος, το άγχος, οι δυσκολίες στις σχέσεις και οι απώλειες δεν κάνουν διακρίσεις. Συχνά ακούω: «Δεν έχω την πολυτέλεια να κάνω ψυχοθεραπεία», ενώ όλοι αναζητάμε το ευ ζην και προσδοκούμε έναν καλύτερο τρόπο ζωής και λειτουργίας. Κι όμως, η ψυχοθεραπεία δεν είναι πολυτέλεια – είναι φροντίδα. Όπως δεν λες «είναι πολυτέλεια να φροντίσω την καρδιά μου», έτσι δεν είναι πολυτέλεια να φροντίσεις την ψυχή σου.
Σήμερα υπάρχουν πολλές μορφές θεραπείας, με ποικιλία κόστους και τρόπων πρόσβασης, ακόμα και online. Η έρευνα δείχνει ότι η διαδικτυακή ψυχοθεραπεία προσφέρει την ίδια ποιότητα φροντίδας και είναι εξίσου αποτελεσματική με τη δια ζώσης θεραπεία.
Αυτό που πραγματικά μετράει δεν είναι να βρεις την «τέλεια» συνθήκη, αλλά να κάνεις το βήμα να φροντίσεις τον εαυτό σου.
Ναι, ίσως ντρέπεσαι να πας στην ψυχοθεραπεία γιατί μεγάλωσες με την ιδέα ότι «ως άντρας πρέπει να αντέχεις». Η αλήθεια όμως είναι ότι οι άντρες πονάνε, φοβούνται και χρειάζονται στήριξη όπως όλοι. Γι’ αυτό, όλο και περισσότεροι άντρες, ιδιαίτερα οι νέες γενιές, επιλέγουν την ψυχοθεραπεία.
Το αληθινό θάρρος δεν είναι να μη λυγίζεις, αλλά να παραδέχεσαι όταν λυγίζεις. Κάθε άνθρωπος που μπαίνει σε μια ψυχοθεραπευτική αίθουσα – ανεξαρτήτως φύλου, ηλικίας, σεξουαλικού προσανατολισμού, μόρφωσης ή κοινωνικού υπόβαθρου – δίνει παράδειγμα γενναιότητας, όπως είπαμε στην αρχή.
Και κάτι τελευταίο: Η ψυχή δεν είναι μόδα, ούτε παιχνίδι. Δεν είναι trend στο Instagram ή hashtag. Η ψυχή είναι το σπίτι μας. Και αυτό το σπίτι χρειάζεται να είναι φροντισμένο. Γι’ αυτό, προσέξτε σε ποιον εμπιστεύεστε την ψυχή σας. Είναι το πιο πολύτιμο που έχετε. Φροντίστε την!
Ο Δρ. Αντώνιος Ντακανάλης θα είναι εισηγητής στο Well Being Forum, που θα διεξαχθεί την Παρασκευή 10/10 στο πλαίσιο εκδηλώσεων για την Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας.
