Σύμφωνα με τις πηγές, η λέξη «τοξικότητα» προέρχεται από την αρχαία ελληνική λέξη «τοξικό», που σήμαινε δηλητήριο για τα βέλη και σχετίζεται με το τόξο. Στην αρχαιότητα, το «τοξικό φάρμακο» αναφερόταν στο δηλητήριο που εφάρμοζαν στα βέλη για να είναι θανατηφόρα.
Με την πάροδο του χρόνου, η λέξη διατηρήθηκε και εξελίχθηκε, κυρίως στην ιατρική και τη φαρμακολογία, όπου και τη συνάντησα κατά τη διάρκεια των πανεπιστημιακών μου σπουδών, σε διάφορα γνωστικά αντικείμενα: στη Φαρμακολογία, όπου μελετούσαμε τη δράση και τις παρενέργειες των φαρμάκων, στη Βιολογική Χημεία, που εξετάζει τις χημικές διεργασίες στον οργανισμό, στη Μικροβιολογία, με τις τοξίνες των μικροβίων που προκαλούν σοβαρές ασθένειες, και κυρίως στην Οδοντιατρική, όπου μας ενδιέφερε ιδιαίτερα η τοξικότητα των υλικών και η βιοσυμβατότητά τους.
Η τοξικότητα, λοιπόν, στις επιστήμες υγείας αποτελεί θεμελιώδη έννοια, καθώς επηρεάζει τη διάγνωση, τη θεραπεία και την πρόληψη πολλών ασθενειών.
Τις τελευταίες δεκαετίες, όμως, η λέξη «τοξικότητα» έχει περάσει και σε κοινωνικά, πολιτικά και πολιτισμικά πλαίσια.
Χρησιμοποιείται μεταφορικά για να περιγράψει καταστάσεις, συμπεριφορές ή περιβάλλοντα που θεωρούνται επιβλαβή ή καταστροφικά για την ψυχική και κοινωνική ευημερία.
Παραδείγματα: «τοξική σχέση», «τοξικό άτομο», «τοξικό περιβάλλον εργασίας», «τοξικά ΜΜΕ», «τοξική πολιτική».
Σκηνές απείρου κάλλους έχουμε παρακολουθήσει στις τηλεοπτικές οθόνες, ειδικά στα πάνελ, με την επικράτηση της «δημοσιογραφίας του μίσους», που καλλιεργείται σκόπιμα.
Πόσες φορές έχουμε δει συζητήσεις όπου οι συμμετέχοντες διακόπτουν ο ένας τον άλλον, υψώνουν τις φωνές και δεν ακούγεται καμία ουσιαστική ανταλλαγή επιχειρημάτων;
Πόσες φορές βλέπουμε προσωπικές επιθέσεις αντί για επικέντρωση σε ουσιώδη ζητήματα;
Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (social media) εντείνουν το φαινόμενο. Μέσω αλγορίθμων, προωθούν ακραίο και τοξικό περιεχόμενο για να κρατούν τους χρήστες περισσότερο χρόνο στις πλατφόρμες και να αυξάνουν τα διαφημιστικά τους έσοδα. Έτσι, ενισχύεται η πόλωση και η παραπληροφόρηση.
Οι επιπτώσεις στην ψυχολογία;
Άγχος, στρες, ανησυχία, πίεση, απογοήτευση, απώλεια ελπίδας και αποθάρρυνση στο να εκφράζει κανείς τις απόψεις του, από φόβο απόρριψης.
Η τοξικότητα στην πολιτική είναι ένα εξίσου σοβαρό φαινόμενο, με βαθιές ρίζες και σοβαρές κοινωνικές επιπτώσεις.
Πώς να ξεχάσουμε τον διχασμό, την πόλωση και την εχθρότητα τόσο μεταξύ των πολιτικών κομμάτων, όσο και στο εσωτερικό τους;
Περισσεύουν οι προσωπικές επιθέσεις αντί για ουσιαστική συζήτηση επί πολιτικών θέσεων.
Η δημαγωγία, με υπερβολικές ή παραπλανητικές δηλώσεις, η διχαστική ρητορική και ο διαχωρισμός σε «εμείς» και «αυτοί» κυριαρχούν.
Οι συνεδριάσεις στη Βουλή πολλές φορές χαρακτηρίζονται από χυδαίες, σεξιστικές ή επιθετικές τοποθετήσεις. Πολιτικοί χρησιμοποιούν σκληρή γλώσσα και προσβλητικούς χαρακτηρισμούς, ενισχύοντας το μίσος και την αντιπαλότητα.
Και το αποτέλεσμα;
Οι πολίτες χάνουν την εμπιστοσύνη στους θεσμούς, την πολιτική και τους πολιτικούς.
Ας αναρωτηθούν οι ίδιοι πόσο υπεύθυνοι είναι για την αποχή από τις εκλογές και – κυρίως – για την απομάκρυνση των νέων από την πολιτική συμμετοχή.
Πιστεύω ότι όλοι οι εμπλεκόμενοι θεσμοί, με τη δύναμη που διαθέτουν, μπορούν να προωθήσουν τον υγιή διάλογο, την πολιτισμένη συζήτηση, την ανταλλαγή απόψεων, την καλλιέργεια κριτικής σκέψης και πολιτικής παιδείας, αλλά και την αντικειμενική ενημέρωση.
Η αναγνώριση αυτών των φαινομένων είναι το πρώτο βήμα για την αντιμετώπιση της τοξικότητας στα ΜΜΕ, στα social media και στην πολιτική.
Η προώθηση της κριτικής σκέψης, η ενίσχυση της ποιοτικής δημοσιογραφίας και η υπεύθυνη χρήση των social media είναι απαραίτητη για τη διατήρηση μιας υγιούς κοινωνίας.
Μια ακόμη παράμετρος της τοξικότητας είναι η συχνή (και συχνά αβασάνιστη) αναφορά σε «τοξικά άτομα».
Προσωπικά, μου είναι πολύ δύσκολο να χαρακτηρίσω κάποιον ως «τοξικό άτομο».
Υπάρχουν, βέβαια, συμπεριφορές που είναι επιβλαβείς – όπως η συνεχής αρνητικότητα, η χειριστικότητα, η έλλειψη ενσυναίσθησης, η διαρκής κριτική.
Αλλά η ετικετοποίηση ενός ανθρώπου ως «τοξικού» είναι πολύ βαριά.
Απλώς… απομακρύνομαι.
