Έντβαρτ Μουνκ (1863-1944)
«Ένα βράδυ περπατούσα σ’ ένα μονοπάτι με δύο φίλους. Η πόλη ήταν από τη μία πλευρά και το φιόρδ από κάτω. Ένιωσα κουρασμένος και άρρωστος. Σταμάτησα και κοίταξα πάνω από το φιόρδ. Ο ήλιος έδυε και τα σύννεφα έγιναν κόκκινα σαν αίμα. Ένιωσα ένα ατελείωτο ουρλιαχτό να διαπερνά τη Φύση. Μου φάνηκε ότι άκουσα την τεράστια, άπειρη κραυγή της Φύσης. Ζωγράφισα αυτή την εικόνα, ζωγράφισα τα σύννεφα σαν πραγματικό αίμα. Το χρώμα στρίγγλισε. Έτσι έγινε η Κραυγή.»
(Νίκαια, 1892 — απόσπασμα από το ημερολόγιο του E. Munch)
Το εμβληματικό έργο του σπουδαίου εξπρεσιονιστή Νορβηγού ζωγράφου Edvard Munch, η Κραυγή, έγινε διαχρονικό σύμβολο της ανθρώπινης υπαρξιακής αγωνίας απέναντι στον θάνατο και τον πόλεμο.
Ο πίνακας, που βρίσκεται στην Εθνική Πινακοθήκη της Νορβηγίας, έχει μια επιγραφή με μολύβι, με πεζά γράμματα, που αναφέρει: «θα μπορούσε να έχει ζωγραφιστεί μόνο από έναν τρελό».
Για καιρό αμφισβητήθηκε αν ήταν του ίδιου του Munch και τελικά αποδείχθηκε ότι ήταν γραμμένη από τον ίδιο — μια φράση με την οποία παραδέχεται τη δική του ψυχική κατάσταση ως καθοριστικό χάρισμα του ταλέντου του.
Αναγνωρίζει ως χάρισμα την «ιερή μανία» που συχνά διακατέχει και άλλους μεγάλους ζωγράφους του 19ου αιώνα, όπως ο Vincent van Gogh και ο Paul Gauguin, οι οποίοι αποτύπωσαν συγκλονιστικά την ψυχική τους διαταραχή με χρώματα και σχήματα υπερβατικά και απόκοσμα. Μακριά από την ασφυκτική πραγματικότητα, συνέθεταν με φαντασμαγορικές πινελιές αλληγορικά τοπία, βγαλμένα από ένα ονειρικό, φαντασιακό εσωτερικό παραλήρημα. Τα έργα τους μας μαγεύουν και μας αναστατώνουν ακόμη, γιατί ανήκουν σε μιαν άλλη, άχρονη μεταφυσική αισθητική, η οποία εκφράζεται μοναδικά μέσα από την Κραυγή του Edvard Munch.
Παρόλο που τα λόγια δυσκολεύονται να περιγράψουν την ένταση της υπέρτατης απόγνωσης και του φόβου που εκφράζει συγκλονιστικά η αποτροπιαστική μορφή της Κραυγής, το ίδιο το έργο υπερβαίνει τις λέξεις και μετουσιώνεται σε εμβληματικό σύμβολο της υπαρξιακής αγωνίας του σύγχρονου ανθρώπου. Με μια κραυγή αρχίζει η ζωή και με κραυγή τελειώνει. Μια άηχη κραυγή ανάμεσα σε δύο χέρια, που θυμίζουν θρήνο σε αρχαία τραγωδία, καθηλώνει και μαγνητίζει το βλέμμα, ξυπνώντας μέσα μας την αρχέγονη πρώτη κραυγή της γέννησης και, σαν αντίλαλος που μας ακολουθεί, τον οδυνηρό ήχο του πόνου της ζωής, του τρόμου και της φρίκης του θανάτου.
Με τα χρώματα της ηφαιστειακής λάβας, ο Munch ζωγραφίζει τον ουρανό της πόλης που φλέγεται, αποτυπώνοντας τη δική του εσωτερική ανησυχία: «Ζωγραφίζω τη μελέτη της ψυχής, που σημαίνει τη μελέτη του εαυτού μου», γράφει στο ημερολόγιό του, προσπαθώντας να ερμηνεύσει την τόσο πρωτοποριακή, εξπρεσιονιστική ζωγραφική του. Σε αντίθεση με τους σύγχρονούς του ιμπρεσιονιστές, εκείνος απεικονίζει εμμονικά τα εσωτερικά ψυχικά τοπία του άγχους, της μοναξιάς και της μελαγχολίας.
Έργο εσχατολογικό και ίσως προφητικό για την εποχή μας, όπου το άφυλο προσωπείο της Κραυγής έρχεται μέσα από τα έγκατα της γης να προειδοποιήσει τον πλανήτη ότι η Φύση ετοιμάζεται να εκδικηθεί.
Η Κραυγή υπάρχει σε τέσσερις εκδόσεις: δύο παστέλ και δύο ζωγραφικές. Υπάρχουν επίσης αρκετές λιθογραφίες του έργου από την αυθεντική πέτρα, τις οποίες επιμελήθηκε ο ίδιος ο ζωγράφος.
Η Κραυγή θεωρείται ένας από τους πιο αναγνωρίσιμους πίνακες στην ιστορία της τέχνης.
Η Νορβηγία, για να τιμήσει τον σπουδαίο της ζωγράφο Edvard Munch, ίδρυσε Μουσείο (Munchmuseet) στο Όσλο, αφιερωμένο στη ζωή και το έργο του.
