Ο κορυφαίος Έλληνας καθηγητής Ψυχιατρικής και Ψυχοθεραπείας Αντώνιος Ντακανάλης* μιλά στο just a number για την «κοσμογονία» που φέρνει η Τεχνητή Νοημοσύνη στον τομέα της Ιατρικής, την στάση των Ελλήνων απέναντι σε θέματα ψυχικής υγείας, την προσωπική του διαδρομή αλλά την διάθεσή του να προσφέρει στη χώρα μας!
Δημοσιεύουμε εδώ, με μεγάλη υπερηφάνεια, ολόκληρη μια ΜΕΓΑΛΗ – κυριολεκτικά και μεταφορικά- συνέντευξη- ποταμό, η σημασία της οποίας και τα καινοτόμα νοήματα της δεν επιτρέπουν να απαλειφθεί ούτε μία λέξη.
-Κύριε Ντακανάλη, εκλεχτήκατε καθηγητής Ψυχιατρικής και Ψυχοθεραπείας πρώτης βαθμίδας σε ηλικία μόλις 34 ετών – ένας από τους νεότερους καθηγητές στην Ευρώπη.
Τι αισθάνεστε για αυτό, καθώς και για το γεγονός ότι διεθνείς ακαδημαϊκές και κλινικές πλατφόρμες (π.χ. research.com) σας κατατάσσουν επανειλημμένα στους κορυφαίους επιστήμονες παγκοσμίως στον τομέα της ψυχικής υγείας;
Tεράστια ευθύνη. Προσωπικός μου στόχος είναι η άρτια εκπαίδευση και κατάρτιση της νέας γενιάς ερευνητών και επαγγελματιών υγείας με σκοπό τη διαρκή παροχή ποιοτικών υπηρεσιών ψυχικής υγείας και τη βελτίωση της ποιότητας ζωής και της καθημερινότητας των ατόμων με ψυχικές διαταραχές ή ψυχολογικές δυσκολίες.
-Έχετε τιμηθεί με πολλές διακρίσεις και βραβεία για το ερευνητικό και κλινικό σας έργο συμπεριλαμβανομένου του Distinguished Award από την Εθνική Ακαδημία Επιστημών και Τεχνολογίας της Ιταλίας για την πρωτοποριακή και εξατομικευμένη χρήση της εικονικής πραγματικότητας και της τεχνητής νοημοσύνης στην διάγνωση και την εξατομικευμένη φροντίδα.
Πείτε μας, τι φέρνει η Τεχνητή Νοημοσύνη στον τομέα της ψυχικής υγείας;
Κοσμογονία, όπως άλλωστε και στον τομέα της σωματικής υγείας.
-Δώστε μας μερικές απτές αποδείξεις της κοσμογονίας που συντελείται στον τομέα της υγείας μέσω των εξελισσόμενων τεχνολογιών αιχμής;
Σήμερα, η τεχνολογία μας δίνει τη δυνατότητα να αναπαράγουμε ψηφιακά όλα όσα υπάρχουν στον πραγματικό κόσμο, ακόμα και τους ασθενείς μας, αλλά κυρίως να χρησιμοποιούμε αυτές τις ρεαλιστικές προσομοιώσεις προς όφελος μας, όπως η εξατομικευμένη θεραπεία μέσω Virtual Reality και το ιατρικό ψηφιακό δίδυμο μέσω Artificial Intelligence.
Και για να αντιληφθείτε καλύτερα τι είναι το ψηφιακό δίδυμο, θα αναφερθώ καταρχάς στον 49χρονου Andrea, που έχει διαγνωστεί με κολπική μαρμαρυγή και επισκέπτεται τον καρδιολόγο του, ο οποίος χρησιμοποιεί τα ιατρικά δεδομένα του ασθενή για να δημιουργήσει το ψηφιακό δίδυμο του.
Η εικονική καρδιά που εμφανίζεται στην οθόνη του γιατρού σε τρισδιάστατη μορφή, με τη βοήθεια της τεχνητής νοημοσύνης, δεν είναι μια απλή απεικόνιση, αλλά ένα ψηφιακό αντίγραφο που μοιάζει, συμπεριφέρεται και αντιδρά ακριβώς όπως η φυσική καρδιά του ασθενούς.
Μέσω προηγμένων δυνατοτήτων ανάλυσης, προσομοιώνονται και συγκρίνονται διάφορες θεραπευτικές επιλογές στον ψηφιακό δίδυμο, με στόχο τη βέλτιστη εξατομικευμένη θεραπεία, την οποία στη συνέχεια θα λάβει ο ασθενής.
Δεν πρόκειται για μια εικόνα από το μέλλον, αλλά μια κατάσταση ήδη παρούσα στην κλινική πρακτική, με την τεχνολογία του ψηφιακού διδύμου (digital twin) να επεκτείνεται και σε άλλα όργανα, περιλαμβανομένου του εγκεφάλου, ενός πολύπλοκου οργάνου υπεύθυνου για τις γνωστικές, συμπεριφορικές και συναισθηματικές μας δεξιότητες και αδεξιότητες, συμβάλλοντας ουσιαστικά τόσο στην εξατομικευμένη αντιμετώπιση δυσλειτουργιών και ασθενειών, όσο και στην προσωποκεντρική πρόληψη.
Πριν πέντε μήνες έρχεται στο φως της δημοσιότητας η περίπτωση της Anne, μιας 48χρονης Καναδής που βρήκε τη φωνή της με τη βοήθεια της τεχνητής νοημοσύνης. Στα 30 της υπέστη εγκεφαλικό που την άφησε ανίκανη να μιλήσει. Τώρα, σε ένα επιστημονικό ορόσημο, 18 χρόνια μετά το εγκεφαλικό, μια πρωτότυπη τεχνολογία βασισμένη στην τεχνητή νοημοσύνη μετάφρασε τα σήματα του εγκεφάλου της σε ηχητικές λέξεις, επιτρέποντάς της να επικοινωνεί πλήρως.
Μπορεί να μη γνωρίζετε την περίπτωση της Anne, αλλά σίγουρα έχετε ακούσει ότι η πρώτη εμφύτευση μικροτσίπ σε ανθρώπινο εγκέφαλο από την εταιρεία του Έλον Μασκ είναι πλέον γεγονός.
Ευγενής στόχος της εν λόγω εταιρείας είναι να παντρέψει φυσική και τεχνητή νοημοσύνη, να διασυνδέσει δηλαδή ανθρώπινους εγκεφάλους με τους υπολογιστές, βοηθώντας όσους υποφέρουν από καταστάσεις όπως η παράλυση, να αλληλοεπιδράσουν με το περιβάλλον τους.
Πριν δυο μήνες, Αμερικανοί επιστήμονες αξιοποίησαν επιτυχώς την τεχνητή νοημοσύνη για να αντιμετωπίσουν μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις στη μάχη κατά του καρκίνου: την πρόβλεψη του πότε ο καρκίνος θα αντισταθεί στη χημειοθεραπεία.
Η γενετική σύνθεση ενός όγκου επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό την ανταπόκρισή του στα φάρμακα, όμως το πλήθος μεταλλάξεων που εντοπίζονται στους όγκους καθιστά την πρόβλεψη της αντίστασης στα φάρμακα δύσκολη υπόθεση.
Η τεχνητή νοημοσύνη ξεπερνάει αυτό το εμπόδιο δίνοντας τη δυνατότητα ταχείας ανάλυσης χιλιάδων μεταλλάξεων αλλά και ανίχνευσης του υποκείμενου μοριακού μηχανισμού της ανθεκτικότητας, τουλάχιστον στα είδη καρκίνου στα οποία δοκιμάστηκε ο αλγόριθμος, επισπεύδοντας τη διαδικασία ανάπτυξης νέων στοχευμένων θεραπειών.
-Κάνατε αναφορά στον εγκέφαλο, για την λειτουργία του οποίου γνωρίζουμε λίγα πράγματα και ως εκ τούτου βρισκόμαστε ακόμα μακριά από την ίαση των ψυχιατρικών και νευρολογικών νόσων. Πώς φαντάζεστε ότι η τεχνητή νοημοσύνη θα επηρεάσει το τοπίο στα επόμενα χρόνια;
Πολλές νόσοι σήμερα αντιμετωπίζονται καλά, άλλες καταστάσεις όμως, όπως π.χ. η άνοια και ο αυτισμός μας προβληματίζουν. Αναμφισβήτητα, η επιστήμη έχει καταφέρει να ανακαλύψει πολλά σχετικά με τη λειτουργία του εγκεφάλου, όπως οι διαδικασίες νευρομετάδοσης, οι περιοχές εγκεφάλου που σχετίζονται με συγκεκριμένες λειτουργίες και η επίδραση διαφόρων ουσιών στον εγκέφαλο. Εντούτοις, υπάρχουν ακόμα πολλά άγνωστα πεδία και μεταβλητές, όπως η πλήρης κατανόηση της συνολικής λειτουργίας του ανθρώπινου νου, οι ακριβείς μηχανισμοί που βρίσκονται πίσω από διάφορες ψυχικές και νευρολογικές διαταραχές και εκείνοι που συντελούν στην φαρμακοανθεκτικότητα.
Φρονώ, όμως ότι η εποχή της τεχνητής νοημοσύνης, που τώρα αρχίζει στην ψυχιατρική, φέρνει μια νέα δυναμική.
Στο πεδίο της έρευνας, η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να μας βοηθήσει να αποκωδικοποιήσουμε κάποια από τα μυστήρια του ανθρώπινου εγκεφάλου. Μπορούμε να δημιουργήσουμε έναν τεράστιο όγκο δεδομένων σχετικά με τον εγκέφαλο από τη γενετική, τη νευροαπεικόνιση, τις γνωστικές αξιολογήσεις και πλέον τα smartphones. Η τεχνητή νοημοσύνη θα ωφελήσει σημαντικά με την ικανότητα της να συνδυάζει και να αναλύει ταχύτατα αυτό το μεγάλο όγκο δεδομένων, εντοπίζοντας μοτίβα και συσχετίσεις που θα μας βοηθήσουν να εμβαθύνουμε γιατί κάποιοι άνθρωποι αναπτύσσουν ψυχικές και νευρολογικές διαταραχές, ποιος ανταποκρίνεται καλύτερα σε ορισμένες θεραπείες και ποιος μπορεί να χρειάζεται άμεσα βοήθεια.
Επιπλέον, η χρήση των Βig Data σε συνδυασμό με την τεχνητή νοημοσύνη θα συμβάλει στην περαιτέρω κατανόηση των αιτιολογικών μηχανισμών των ψυχιατρικών και νευρολογικών νόσων, στον εντοπισμό ατόμων υψηλού κινδύνου ή όσων κινδυνεύουν να υποτροπιάσουν, στην ανάπτυξη νέων προγραμμάτων προαγωγής της ψυχικής υγείας και φυσικά στην ανάπτυξη νέων στοχευμένων, εξατομικευμένων θεραπευτικών προσεγγίσεων με βάση τα μοναδικά χαρακτηριστικά ενός ατόμου, που είναι το μεγάλο στοίχημα στον τομέα της ψυχικής υγείας.
–Η τεχνητή νοημοσύνη διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο κατά τη διάρκεια της πανδημίας, τόσο στη μελέτη και την ανίχνευση των συμπτωμάτων του κορονοϊού, όσο στις προσπάθειες ανάπτυξης αποτελεσματικών εμβολίων και θεραπειών. Γιατί δεν έχει προχωρήσει η χρήση της τεχνητής νοημοσύνης σε τέτοιο βαθμό, ώστε να έχουμε νέα ψυχιατρικά φάρμακα με την βοήθειά της;
Γιατί χρειάζεται εξειδίκευση, κατάρτιση, διεπιστημονική εμπειρία, τεχνογνωσία και πολλοί πόροι τόσο σε οικονομικό και ανθρώπινο επίπεδο, που τώρα, φρονώ ότι είμαστε πιο διατεθειμένοι να χρησιμοποιήσουμε, βλέποντας και τα οφέλη που, όπως επισημάνατε, επέφερε η τεχνητή νοημοσύνη στο κατεπείγον πανδημικό φαινόμενο.
Αυτή τη στιγμή εταιρίες που δραστηριοποιούνται στον κλάδο της υγείας, επενδύουν στην τεχνητή νοημοσύνη και την αξιοποιούν προκειμένου να ελαχιστοποιήσουν την επικινδυνότητα, το κόστος και τους χρόνους ανάπτυξης νέων φαρμάκων, καθώς και για να παρέχουν εξατομικευμένες λύσεις φροντίδας για τους ασθενείς. Μάλιστα, από 10 δισ. δολάρια που ήταν η αξία της αγοράς τoυ ΑΙ στην ιατροφαρμακευτική περίθαλψη το 2021 προβλέπεται να φτάσει τα 200 δισ. το 2030.
-Η τεχνητή νοημοσύνη είναι εδώ. Οι επιχειρήσεις την υιοθετούν, οι ρυθμιστικές αρχές τη ρυθμίζουν και οι τεχνικοί συνεχίζουν να τη βελτιώνουν. Στην υγεία ειδικότερα σε ποια φάση ανάπτυξης βρίσκεται σήμερα στην Ελλάδα και ποια θα πρέπει να είναι τα επόμενα βήματα;
Ας αρχίσουμε από τα καλά νέα: η Ελλάδα επιδεικνύει όλο και περισσότερη ψηφιακή ωριμότητα, η ψηφιακή μετάβαση και διακυβέρνηση είναι έννοιες που μπήκαν στη συνείδηση της κοινωνίας, η εθνική στρατηγική για την τεχνητή νοημοσύνη είναι προ των πυλών και ο αριθμός τόσο των ελληνικών επιστημονικών δημοσιεύσεων στον τομέα της τεχνητής νοημοσύνης όσο και των νεοφυών εταιρειών, που δραστηριοποιούνται στην παροχή λογισμικού και εφαρμογών, παρουσιάζουν μια σταθερά ανοδική πορεία την τελευταία πενταετία.
Αναπτυχθήκαν, μάλιστα, και αρκετές επιχειρήσεις, οι οποίες δραστηριοποιούνται στον κλάδο της υγείας. Για παράδειγμα, η Advantis δημιούργησε ένα νευροαπεικονιστικό λογισμικό με κύριο αντικείμενο την εύκολη απεικόνιση και επεξεργασία μαγνητικών τομογραφιών εγκεφάλου ενώ η Intelligencia χρησιμοποιεί την τεχνητή νοημοσύνη προκειμένου να ελαχιστοποιήσει την επικινδυνότητα, το κόστος και τους χρόνους ανάπτυξης νέων φαρμάκων. Αξιοσημείωτες τεχνολογικές λύσεις παρέχονται και από άλλες ελληνικές startups όπως η DeepMed και η LANGaware που αξιοποιούν την ισχύ της τεχνητής νοημοσύνης με σκοπό την έγκαιρη και αποτελεσματική ανίχνευση νευροεκφυλιστικών ασθενειών όπως η άνοια και την παροχή εξατομικευμένων λύσεων φροντίδας για τους ασθενείς.
Παρόλα αυτά, η αξιοποίηση της τεχνητής νοημοσύνης στην καθημερινότητα καθυστερεί πολύ! Μάλιστα, σύμφωνα με τις αναλύσεις του Παρατηρητηρίου Ψηφιακού Μετασχηματισμού του ΣΕΒ, η χρήση τεχνολογιών αιχμής όπως η τεχνητή νοημοσύνη, παραμένει πολύ περιορισμένη στην Ελλάδα σε σχέση με την υπόλοιπη Ευρώπη. Σημαντικοί ανασταλτικοί παράγοντες για την αξιοποίηση της τεχνητής νοημοσύνης στην υγεία είναι η έλλειψη ικανού όγκου αξιοποιήσιμων πληροφοριών και δεδομένων υγείας που είναι αναγκαίες για την “εκπαίδευση” των συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης και η περιορισμένη υπολογιστική ισχύς στις δομές υγείας που είναι αναγκαία για την εκτέλεση σύνθετων υπολογισμών. Αυτά τα κενά πρέπει να καλυφθούν και η Ελλάδα πρέπει να κινηθεί τάχιστα στη ψηφιοποίηση όλων των αρχείων και των ιατρικών πληροφοριών.
-Ποιον ρόλο αποδίδετε στην τεχνητή νοημοσύνη για την πρόωρη ανίχνευση των ψυχικών διαταραχών;
Σήμερα, η τεχνητή νοημοσύνη βρίσκει ήδη εφαρμογή σε πολλές ιατρικές ειδικότητες, βοηθώντας, και όχι υποκαθιστώντας, τους γιατρούς στην λήψη κλινικής απόφασης. Αλγόριθμοι και προγράμματα τεχνητής νοημοσύνης συνεισφέρουν ουσιαστικά στην αξιολόγηση καρδιογραφημάτων εντός δευτερολέπτων, στην έγκαιρη διάγνωση του Αλτσχάιμερ και στον εντοπισμό ατόμων που διατρέχουν υψηλό κίνδυνο εμφάνισης επιθετικών τύπου καρκίνου.
Αναμφισβήτητα, αυτή τη στιγμή η μεγαλύτερη εφαρμογή της τεχνητής νοημοσύνης στην ιατρική είναι στην ανάλυση της εικόνας. Ίσως το πιο εντυπωσιακό είναι ότι η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να κάνει πράγματα που οι άνθρωποι αδυνατούν, όπως το να εντοπίζει σε μια αξονική τομογραφία κακοήθειες σε πολύ αρχικά στάδια που το ανθρώπινο μάτι δεν μπορεί καν να διακρίνει.
Στην ψυχιατρική και ψυχοθεραπεία, στον τομέα μου δηλαδή, στερούμαστε τέτοιου είδους απεικονιστικές μεθόδους. Δε μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε μια αξονική τομογραφία για να διεισδύσουμε στον εσωτερικό κόσμο και στα ψυχικά τραύματα, τα οποία ούτως ή άλλως κουβαλάμε όλοι μέσα μας.
Παρόλο που ο τομέας της ψυχικής υγείας απαιτεί ενσυναίσθηση που οι υπολογιστές δεν μπορούν (για την ώρα) να προσομοιώσουν, η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να διαδραματίσει πρωταγωνιστικό ρόλο στην ανίχνευση των ατόμων που διατρέχουν κίνδυνο εμφάνισης ψυχικών διαταραχών και ως εκ τούτου στην παροχή έγκαιρης παρέμβασης.
Ουσιαστικά, η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να ωφελήσει, αφού έχει την ικανότητα αφενός να αντλεί μεγάλο όγκο δεδομένων από διάφορες πηγές, από ηλεκτρονικά αρχεία υγείας και γενετικά δεδομένα μέχρι δεδομένα που λαμβάνονται από smartphones και φορητές συσκευές και αφετέρου να αναλύει σε πραγματικό χρόνο όλα αυτά τα δεδομένα, ανιχνεύοντας πολύ έγκαιρα και με υψηλό βαθμό ακρίβειας, που φτάνει μέχρι και το 100%, διάφορα προβλήματα της ψυχικής υγείας, συμπεριλαμβανομένων των ψυχωτικών, διατροφικών και διάχυτων αναπτυξιακών διαταραχών, των διαταραχών της διάθεσης και των αυτοκτονιών, πράγμα που σημαίνει ότι η τεχνητή νοημοσύνη θα μπορούσε να προσφέρει στους επαγγελματίες ψυχικής υγείας, ένα σημαντικό εργαλείο αξιολόγησης του κινδύνου αυτοκαταστροφικών και αυτοκτονικών συμπεριφορών, που είναι και το μείζον ζήτημα στην κλινική πράξη.
Μάλιστα, τεχνολογία και επιστήμη έχουν προχωρήσει τόσο μπροστά, που είμαστε πλέον σε θέση να ανιχνεύουμε μέχρι και ισχνά προειδοποιητικά σημάδια ψυχικών διαταραχών με βάση την ανάλυση των χαρακτηριστικών της ομιλίας των ανθρώπων. Σπουδαίοι συνάδελφοι και μεγάλες εταιρείες όπως η IBM, εργάζονται σήμερα σε αυτόν τον τομέα.
Πρόσφατα σχεδιάστηκε στην Αμερική μια εφαρμογή για κινητά τηλέφωνα και κομπιούτερ που οδηγεί τους χρήστες σε μια σειρά επαναλαμβανόμενων λεκτικών ασκήσεων, όπως το να λένε μια ιστορία και να απαντούν σε ερωτήσεις σχετικά με τη συναισθηματική τους κατάσταση. Στη συνέχεια, ένα σύστημα τεχνητής νοημοσύνης αξιολογεί αυτά τα ηχητικά αποσπάσματα για σημάδια ψυχικής εξάντλησης, συγκρίνοντας τα τόσο με τις προηγούμενες απαντήσεις του ατόμου όσο και με τις απαντήσεις ενός ευρύτερου πληθυσμού ασθενών. Η εφαρμογή που δοκιμάστηκε σε περιοχές με ανεπαρκή πρόσβαση σε υπηρεσίες ψυχικής υγείας, που είναι και ένα τεράστιο κεφάλαιο και για την χώρα μας, ήταν εξίσου ακριβής με τους ειδικούς ψυχικής υγείας στο να εντοπίζει τα σημάδια ψυχικής δυσφορίας (π.χ. κατάθλιψη) με βάση την ομιλία. Ενδιαφέρομαι και σύντομα θα δοκιμάσω αυτήν την εφαρμογή και στην Ελλάδα που έχει πολλές δυσπρόσιτες περιοχές λόγω του ορεινού εδάφους και των πολλών νησιών.
-Πέρα από την έγκαιρη και έγκυρη ανίχνευση συμπτωμάτων και προβλημάτων ψυχικής υγείας στην οποία αναφερθήκατε, που αλλού αξιοποιείται επί του παρόντος η τεχνητή νοημοσύνη με απτά αποτελέσματα;
Στην έγκαιρη πρόγνωση!
Η ομάδα μου στο Πανεπιστήμιου του Μιλάνου, αξιοποιεί την τεχνητή νοημοσύνη από το 2017 στην έγκαιρη πρόγνωση, στο να προβλέπουμε το πώς θα πάει ο ασθενής μας και κατά πόσο θα ανταποκριθεί σε ένα συγκεκριμένο είδος ψυχοθεραπείας ή μια συγκεκριμένη φαρμακευτική αγωγή.
Έχουμε για παράδειγμα εντάξει την τεχνητή νοημοσύνη σε ένα πρόγραμμα για την κατάθλιψη, την μάστιγα του 21ου αιώνα. Υπάρχουν ασθενείς που δεν ανταποκρίνονται επαρκώς στα φάρμακα ή πρέπει να δοκιμάσουν διάφορα σκευάσματα μέχρι να βρεθεί το κατάλληλο για αυτούς. Η τεχνητή νοημοσύνη μας βοήθησε να συλλέξουμε και να αξιολογήσουμε πλήθος δεδομένων από γενετικό υλικό μέχρι ηλεκτρονικά αρχεία υγείας και μέσω αλγορίθμου να προβλέπουμε με ακρίβεια ποιο φάρμακο ταιριάζει σε ποιον. Η πρόβλεψη αυτή μεταφράζεται σε ταχύτερη ίαση των ασθενών, βελτίωση της ποιότητας ζωής τους και εξοικονόμηση πόρων.
Τα μέχρι τώρα αποτελέσματα στους 5000 ασθενείς, 18-78 ετών, είναι πολύ ενθαρρυντικά και φρονώ ότι η τεχνική μας μπορεί να επεκταθεί σε όλο το φάσμα τη ψυχοπαθολογίας, φέρνοντας μας όλο και πιο κοντά στο διαχρονικά ζητούμενο της ψυχιατρικής ακρίβειας, που αφορά την προσαρμογή της θεραπείας στις εξατομικευμένες ανάγκες κάθε ασθενούς με βάση το γενετικό προφίλ του και την κλινική εικόνα της δεδομένης στιγμής.
Η κεντρική ιδέα είναι να μπορούμε να χαρακτηρίζουμε τον φαινότυπο της νόσου σε επίπεδο ασθενούς και να προτείνουμε μία εξατομικευμένη θεραπεία μέσω της αυτόματης ανάλυσης πολυμορφικών δεδομένων με τη βοήθεια των τεχνικών τεχνητής νοημοσύνης που κυμαίνονται από τη μηχανική έως τη βαθιά μάθηση.
Με την πολυπλοκότητα που προκαλείται από τον συνδυασμό της εξελισσόμενης επιστημονικής γνώσης και της διάθεσης μεγάλου όγκου ιατρικών εξετάσεων, που γίνονται όλο και πιο πολύπλοκες, συνδυάζοντας γονιδιακά, απεικονιστικά, βιοχημικά και περιβαλλοντικά δεδομένα, δημιουργείται ένα τεράστιο φάσμα πληροφοριών, το οποίο ο ανθρώπινος εγκέφαλος αδυνατεί να επεξεργαστεί ταυτόχρονα.
Η τεχνητή νοημοσύνη είναι λοιπόν απαραίτητη και η ορθή εφαρμογή της στον χώρο τόσο της σωματικής όσο και ψυχικής υγείας θα επιφέρει πολλαπλά οφέλη για ασθενείς και συστήματα υγείας, εκ των οποίων ταχύτερες και ακριβέστερες διαγνώσεις, ασφαλέστερη πρόγνωση νοσημάτων, πιο άμεσες απαντήσεις στους ασθενείς μας, εξατομικευμένες θεραπευτικές προσεγγίσεις, εξοικονόμηση πόρων τόσο σε ανθρώπινο όσο και σε οικονομικό επίπεδο, μείωση της γραφειοκρατίας και της επιβάρυνσης του προσωπικού και ως εκ τούτου επαυξημένη φροντίδα επικεντρωμένη στον ασθενή.
-Πέρα από τα σημαντικά οφέλη στα οποία αναγερθήκατε, η κακή χρήση της τεχνητής νοημοσύνης πάντα υπάρχει ως ρίσκο. Υπάρχει κάποιο ποσοστό λάθους από τέτοιου είδους διαχείριση; Τι πρέπει να γίνει για να αποφευχθεί;
Το πρώτο αυτοκινητιστικό δυστύχημα έγινε λίγο μετά την εμφάνιση των αυτοκινήτων στους δρόμους. Δεν απαγορέψαμε τότε την κυκλοφορία τους! Απλά βάλαμε όρια ταχύτητας και θεσπίσαμε κώδικες και νόμους που ρυθμίζουν την οδήγηση και τιμωρούν τις τροχαίες παραβάσεις.
Αναλόγως πρέπει να πράξουμε και εδώ. Αυτό είναι σημαντικό γιατί πρέπει να γινει αντιληπτό ότι η τεχνητή νοημοσύνη από μόνη της δεν είναι κίνδυνος. Αυτό που θα καθορίσει τον προσανατολισμό της είναι το ρυθμιστικό πλαίσιο και ο τρόπος και με τον οποίο θα χρησιμοποιηθεί!
Αν και τα διαθέσιμα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης στην υγεία είναι σχετικά απλά, η κακή χρήση τους μπορεί να οδηγήσει σε ανακριβή και εσφαλμένα συμπεράσματα. Κλειδί για την απόκτηση του μέγιστου δυνατού οφέλους από την τεχνητή νοημοσύνη αποτελεί η κατάρτιση. Το ιατρικό προσωπικό πρέπει να εκπαιδευτεί σωστά ώστε να είναι σε θέση να χρησιμοποιεί την τεχνολογία και να αξιοποιεί τα αποτελέσματα ορθά.
-Μπορεί η εξατομικευμένη χρήση της τεχνητής νοημοσύνης να συμβάλλει στην ενίσχυση της ψυχική μας υγεία, που σύμφωνα με ερευνητικές μελέτες, είναι επιβαρυμένη;
Φυσικά!!!
Στόχος πλέον δεν είναι απλώς η επιβίωση στον ψηφιακό κόσμο μέσω αξιοποίησης ψηφιακών εργαλείων για την κάλυψη βασικών αναγκών, όπως η εξ αποστάσεως εργασία ή εκπαίδευση, αλλά η αξιοποίηση της τεχνολογίας με τρόπο που ενισχύει την ψυχική υγεία και ολιστική ευεξία όλων και του καθενός ξεχωριστά, εξατομικευμένα!
Άκρως εφικτό και αναγκαίο σήμερα, αφού σύμφωνα με ερευνητικές μελέτες η ψυχική μας υγεία είναι επιβαρυμένη, διαταράσσοντας ουσιαστικά τον τρόπο με τον οποίο κοιμόμαστε, τρώμε, λειτουργούμε, μαθαίνουμε, εργαζόμαστε και αποδίδουμε. Σήμερα, 1 άνθρωπος στους 5 δυσλειτουργεί και υποφέρει από συμπτώματα άγχους, κατάθλιψης ή burnout, καταστάσεις που κοστίζουν στην παγκόσμια οικονομία τρισεκατομμύρια δολάρια ετησίως σε απώλεια παραγωγικότητας.
Αυτήν την πραγματική ανθρώπινη ανάγκη έρχεται να καλύψει η δημιουργία καινοτόμων εφαρμογών τεχνητής νοημοσύνης για έξυπνα κινητά τηλέφωνα, που παρουσίασα στο πρόσφατο Οικονομικό Φόρουμ των Δελφών, θέτοντας στο επίκεντρο την εξατομικευμένη φροντίδα για ένα βιώσιμο, χωρίς αποκλεισμούς και ευημερούν μέλλον.
Μέσα από έξυπνους αλγόριθμους και τεχνικές μηχανικής μάθησης, οι εφαρμογές αυτές, που αναπτυχθήκαν από την ομάδα μου, εντοπίζουν έγκαιρα συμπτώματα ψυχικής δυσφορίας και εξουθένωσης και προτείνουν λύσεις που ενισχύουν την ψυχική μας υγεία και ευημερία, λαμβάνοντας υπόψη τις ατομικές μας ανάγκες αλλά και προτιμήσεις.
Πρόκειται για μια πραγματική επανάσταση στον τρόπο που φροντίζουμε την ψυχική μας υγεία, καθιστώντας την πιο προσιτή και αποτελεσματική, φέρνοντας στο προσκήνιο εξατομικευμένες, ολιστικές και κλινικά τεκμηριωμένες λύσεις ευεξίας, που είναι προσβάσιμες σε όλους, οποτεδήποτε και από οπουδήποτε σε χαμηλό κόστος.
-Πώς λειτουργούν τα apps τεχνητής νοημοσύνης που δημιουργήσατε και στοχεύουν στην ενίσχυση της ψυχικής μας υγείας και ευεξίας και πώς ωφελούνται οι χρήστες;
Ουσιαστικά, συλλέγουν, δεδομένα, όπως το ιστορικό υγείας, οι συνήθειες του τρόπου ζωής καθώς και χαρακτηριστικά που συνδέονται στενά με την ψυχική κατάσταση του χρήστη όπως η ποιότητα και ποσότητα ύπνου και διατροφής, τα επίπεδα στρες και οι καθημερινές διακυμάνσεις της διάθεσης μέσω απαντήσεων σε απλές ερωτήσεις στο κινητό ή ακόμα και, σε πιο προχωρημένο επίπεδο, ανάλυσης των χαρακτηριστικών της ομιλίας δηλαδή ρυθμό, τόνο και ένταση της φωνής. Είναι σημαντικό να υπογραμμιστεί ότι τα συμπεράσματα εξάγονται από τον τρόπο και όχι από το περιεχόμενο της ομιλίας.
Μέσω της ανάλυσης αυτών των δεδομένων σε πραγματικό χρόνο, οι καινοτόμες εφαρμογές μας, που είναι πλήρως ευθυγραμμισμένες με τις ευρωπαϊκές κανονιστικές οδηγίες για την προστασία δεδομένων, μπορούν όχι απλά να εντοπίζουν έγκαιρα και έγκυρα συμπτώματα ψυχικής δυσφορίας και εξουθένωσης, όπως άγχος, κατάθλιψη και το γνωστό burn-out, αλλά και να παρέχουν στοχευμένες συστάσεις, κλιμακωτή υποστήριξη και αποτελεσματικές παρεμβάσεις ευθυγραμμισμένες με τις εκάστοτε ανάγκες και τα μοναδικά χαρακτηριστικά του κάθε χρήστη, για κάθε πτυχή της ζωής, σωματική, ψυχική, επαγγελματική και κοινωνική (ολιστική ευεξία).
Υιοθετείται δηλαδή στη πράξη η αρχή της εξατομικευμένης και έγκαιρης παρέμβασης που αποτελεί τη σύγχρονη διεθνή τάση και τη σύσταση των Διεθνών Οργανισμών.
Eπιπλέον έχουν προληπτικό, ολιστικό και ψυχοεκπαιδευτικό χαρακτήρα και ωθούν προς την αυτοφροντίδα, το work life balance και την υιοθέτηση υγιεινού και ποιοτικότερου τρόπου ζωής.
Φανταστείτε αυτές τις καινοτόμες εφαρμογές, που διατίθενται ήδη σε πολλές γλώσσες και χώρες (> 2,3 εκατομμύρια χρήστες ήδη) και που θα είναι διαθέσιμες και στην Ελλάδα σύντομα, σαν ένα google map, που ανιχνεύει σε πραγματικό χρόνο το επίπεδο της ψυχοσωματικής μας ευεξίας, και που ανάλογα μας δίνει εξατομικευμένη καθοδήγηση για ποιοτικότερο ύπνο, ορθή ενσωμάτωση σωματικής δραστηριότητας και αλλαγή διατροφικών συνηθειών ή για τεχνικές μείωσης του στρες και διαχείρισης μιας ευρείας γκάμας δυσλειτουργικών σκέψεων, συναισθημάτων και συμπεριφορών.
Τo βασικό πλεονέκτημα αυτών των εφαρμογών είναι ότι φροντίζουν εξατομικευμένα την ψυχική υγεία και ολιστική ευεξία όλων των εργαζομένων, φοιτητών και αθλητών και όχι μόνο όσων είναι στο κόκκινο, δηλαδή σε κρίση, κατάσταση που συνεπάγεται δραματική μείωση της παραγωγικότητας ή αποδοτικότητας και απαιτεί πρόσβαση σε επαγγελματία υγείας. Αξιοσημείωτο ότι οι εφαρμογές προσαρμόζονται ήδη καταλληλά ώστε να προσφέρουν υπηρεσίες και στους ασθενείς με χρόνια νοσήματα.
Ουσιαστικά, οι εφαρμογές παρεμβαίνουν τη σωστή στιγμή, με το σωστό επίπεδο υποστήριξης και τα σωστά εργαλεία, που ανταποκρίνονται στις ανάγκες του ατόμου και στη φάση στην οποία βρίσκεται, υποστηρίζοντας όλους μας, όχι απλώς να μη φτάσουν στο κόκκινο, αλλά προχωρούν ένα βήμα παρακάτω, βοηθούν τους ανθρώπους να αναπτυχθούν και να ευημερήσουν.
Μάλιστα, η χρήση τους επιδρά θετικά, σε παράγοντες που έχουν σημασία στον εργασιακό χώρο και στην προσωπική ζωή όπως η μείωση των απουσιών και του στρες, η βελτίωση της ποιότητας ζωής, της συγκέντρωσης, της αποδοτικότητας, ενώ παράλληλα αποδεικνύει έμπρακτα την ευαισθησία και την κοινωνική ευθύνη του οργανισμού και ενισχύει και την βαθμολογία του οργανισμού στα κριτήρια ESG (Environment, Social, Governance) και ειδικά στον πυλώνα Sοcial, που αφορά την επίπτωση της επιχειρηματικής λειτουργίας στην κοινωνία.
Γνωρίζετε ότι αποτελεί μονόδρομο για τις επιχειρήσεις η εναρμόνιση με τους τρείς πυλώνες ESG. Αυτονόητα, όσοι δεν το πράξουν, θα μείνουν πίσω, χάνοντας το “τρένο” του ανταγωνισμού και ίσως αυτό της μελλοντικής επιβίωσής τους.
-Καθώς η τεχνολογία βελτιώνεται, υπάρχει ο κίνδυνος τα apps τεχνητής νοημοσύνης στα οποία αναφερθήκατε να απομακρύνουν τους ασθενείς από τους θεραπευτές με σάρκα και οστά;
Όχι, το αντίθετο! Καθώς περισσότεροι άνθρωποι χρησιμοποιούν ψηφιακές εφαρμογές αυτoαξιολόγησης και αυτοφροντίδας, που αποτελούν μια εισαγωγή στην ψυχική υγειά και ευεξία και πρέπει να είναι πάντα επιστημονικά και κλινικά τεκμηριωμένες, φρονώ ότι θα αυξηθεί η ευαισθητοποίηση και το περαιτέρω ενδιαφέρον για την αναζήτηση βοήθειας από επαγγελματίες ψυχικής υγείας. Και αυτό ήδη φαίνεται τόσο στην πράξη όσο και από μελέτες.
Η θεραπεία των προβλημάτων ψυχικής υγείας έχει πολλά κοινά με τη διδασκαλία.
Υπάρχουν πράγματα που μπορεί να κάνει η τεχνολογία για να βοηθήσει στην ανάπτυξη δεξιοτήτων, όπως η ψυχική ανθεκτικότητα, αλλά δεν αντικαθιστά αυτό που κάνει ένας δάσκαλος.
Θέλω και πρέπει να γίνει κατανοητό ότι το μέλλον της τεχνολογίας στην ψυχική υγεία δεν αφορά την αντικατάσταση των ανθρώπων, αλλά την υποστήριξή τους.
Μην ξεχνάμε ότι το δίκτυο κατοπτρικών νευρώνων του ανθρώπινου εγκεφάλου είναι εκείνο που ενεργοποιείται ακούσια και διευκολύνει την αλληλεπίδραση και τη σχέση με τους γύρω μας χάρη στη δυνατότητα κατανόησης των πράξεων των άλλων. Αυτοί οι νευρώνες καθιστούν δυνατές σημαντικές ανθρώπινες λειτουργίες όπως η ενσυναίσθηση, που στερείται η τεχνητή νοημοσύνη και είναι ζωτικής σημασίας και αναντικατάστατη δεξιότητα στον τομέα των υπηρεσιών ψυχικής υγεία.
-Μπορεί η τεχνητή νοημοσύνη να υποστηρίξει τους επαγγελματίες της ψυχικής υγείας να προσφέρουν πιο προσιτή και οικονομική φροντίδα σε πληθυσμιακές ομάδες;
Αυτή ακριβώς είναι η κατεύθυνση!
Καταρχάς, η τεχνητή νοημοσύνη αναπτύσσει περαιτέρω την τηλεϊατρική, μοιράζοντας την τεχνογνωσία και τις γνώσεις των ειδικών για να συμπληρώσει τους παρόχους υγείας, όπως έναν γενικό γιατρό σε μια απομακρυσμένη δομή. Υπάρχουν για παράδειγμα πολλά προγράμματα τεχνητής νοημοσύνη που χρησιμοποιούν εικόνες του ανθρώπινου ματιού για να δώσουν διαγνώσεις, που διαφορετικά θα απαιτούσαν οφθαλμίατρο.
Πέραν από τις εφαρμογές τεχνητής νοημοσύνης για την ενίσχυση της ψυχικής υγείας που ανέπτυξε η ομάδα μου και που είναι ήδη διαθέσιμες σε χαμηλό κόστος, στο εγγύς μέλλον οι εφαρμογές κινητών τηλέφωνων που ενσωματώνουν την τεχνητή νοημοσύνη θα μας επιτρέπουν να παρακολουθούμε εξ αποστάσεως τα προβλήματα σωματικής και ψυχικής υγείας σε ασθενείς και ολόκληρες πληθυσμιακές ομάδες, μαθαίνοντας όχι μόνο για τους παράγοντες που τους εμποδίζουν να συμμορφώνονται με τη θεραπεία αλλά και ενημερώνοντας μας για αντιδράσεις σε μια θεραπεία ή για συμπεριφορικές και συμπωματικές αλλαγές που προκύπτουν μεταξύ των ραντεβού, έτσι ώστε να ενσωματωθεί αυτή η γνώση στο θεραπευτικό πλάνο.
Οι έξυπνες φορητές συσκευές τελευταίας γενιάς που ενσωματώνουν τεχνητή νοημοσύνη θα προσφέρουν περαιτέρω ευκαιρίες. Μέσω αισθητήρων μπορούν να συλλέγουν πληροφορίες σχετικά με συμπτώματα όπως ομιλία υπό πίεση, διακυμάνσεις στη σωματική δραστηριότητα και τον καρδιακό ρυθμό και άλλες αλλαγές στη συμπεριφορά και φωνή, οι οποίες χρησιμοποιούνται για την αξιολόγηση της ψυχολογικής και γνωστικής κατάστασης του χρήστη. Τα δεδομένα αυτά θα μπορούν να συγκρίνονται με συγκεντρωτικά και ανώνυμα δεδομένα από άλλους χρήστες για να παρέχουν προγνωστικές προειδοποιήσεις όταν χρειάζεται παρέμβαση. Οι χρήστες μπορούν στη συνέχεια να κάνουν προσαρμογές στη συμπεριφορά τους ή να ζητήσουν βοήθεια από τους ειδικούς.
-Η εφαρμογή της τεχνητής νοημοσύνης δημιουργεί νομικούς κινδύνους (προστασία των προσωπικών δεδομένων); Το θεσμικό πλαίσιο της Ελλάδος πιστεύεται ότι οχυρώνει την υγεία απέναντι σε τέτοιους κινδύνους που μπορεί να ενέχει η τεχνητή νοημοσύνη;
Σήμερα, τα ευαίσθητα προσωπικά δεδομένα υγείας των πολιτών προστατεύονται από κανονιστικές οδηγίες που παρέχονται από τον GDPR και το HIPAA, όμως η τεχνολογία είναι πάντα ένα βήμα μπροστά.
Απαραίτητη προϋπόθεση για την αξιοποίηση συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης στον τομέα της σωματικής και ψυχικής υγείας και της υγειονομικής περίθαλψης αποτελεί η διαθεσιμότητα αξιόπιστων και αντιπροσωπευτικών δεδομένων υγείας. Η πρόκληση και η δυσκολία είναι αφενός να τα εξασφαλίσουμε και αφετέρου να τα προστατεύσουμε από διαρροές.
Ο νέος Ευρωπαϊκός Κανονισμός γύρω από την τεχνητή νοημοσύνη, γνωστός ως AI EU Act, θέτει τους πρώτους κανόνες, που θα διασφαλίζουν, ότι η τεχνολογία της τεχνητής νοημοσύνης θα αναπτύσσεται και θα χρησιμοποιείται από εδώ και στο εξής στην ευρωπαϊκή οικογένεια, διατηρώντας απόλυτο σεβασμό προς τα δικαιώματα των πολιτών. Πρόκειται για ένα ολοκληρωμένο ρυθμιστικό πλαίσιο δράσης μεταξύ των κρατών-μελών της ΕΕ αναφορικά με τους όρους και τις προδιαγραφές ανάπτυξης, χρήσης και εφαρμογής της τεχνητής νοημοσύνης.
-Ποιοι είναι οι τρέχοντες περιορισμοί ή οι περιοχές προς βελτίωση στις εφαρμογές τεχνητής νοημοσύνης στον τομέα της υγείας, και πώς προτείνετε να αντιμετωπιστούν;
Παρόλο που η τεχνητή νοημοσύνη έχει τη δυνατότητα να μεταμορφώσει τον τομέα της υγείας, βελτιώνοντας την πρόσβαση, την αποτελεσματικότητα και την ποιότητα της φροντίδας για εκατομμύρια ανθρώπους, υπάρχουν ακόμα ορισμένοι περιορισμοί και πεδία που χρήζουν βελτίωσης. Για παράδειγμα, τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης μπορούν να επηρεαστούν από προκαταλήψεις λόγω μονομέρειας των δεδομένων στα οποία εκπαιδεύονται, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει σε ανακριβείς αποφάσεις. Για παράδειγμα, ένα σύστημα τεχνητής νοημοσύνης που εκπαιδεύεται σε ένα σύνολο ιατρικών δεδομένων που προέρχονται από γυναίκες μπορεί να είναι λιγότερο ακριβές στην έγκαιρη διάγνωση σε άνδρες ή αντίστροφα.
Χρέος των επιστημόνων είναι να συλλέγουν και να χρησιμοποιούν δεδομένα υψηλής ποιότητας για την εκπαίδευση συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης, τα οποία είναι αντιπροσωπευτικά του πληθυσμού που εξυπηρετούν. Αυτό σημαίνει εξασφάλιση της ποικιλομορφίας στα δεδομένα όσον αφορά το φύλο, τη φυλή, το κοινωνικοοικονομικό υπόβαθρο, την ηλικία, κτλ.
Επίσης, οι προγραμματιστές, θα πρέπει να είναι διαφανείς σχετικά με τον τρόπο λειτουργίας των συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης, συμπεριλαμβανομένων των αλγορίθμων που χρησιμοποιούνται και των δεδομένων με τα οποία εκπαιδεύονται.
Τέλος, οι χρήστες πρέπει να γνωρίζουν ότι η χρήση της τεχνολογίας στην ψυχική υγεία δεν αφορά την αντικατάσταση των θεραπευτών με σάρκα και οστά, αλλά την υποστήριξή τους.
-Πώς εξασφαλίζεται ότι τα συστήματα ή οι εφαρμογές τεχνητής νοημοσύνης στην υγεία σέβονται τα ηθικά πρότυπα ή και δίνουν προτεραιότητα στην ευημερία του ασθενούς;
Αν και απέχουμε από τη μετάβαση σε έναν κόσμο που θα κυριαρχείται από τη μηχανική νοημοσύνη, τα ζητήματα που προκύπτουν σχετίζονται με το πρόβλημα του ελέγχου, που αφορά στο τι κάνει η τεχνητή νοημοσύνη και στο τι κάνουμε εμείς με αυτήν και με τις ηθικές αξίες που πρέπει να εγγράψουμε στις μηχανές τεχνητής νοημοσύνης, που αφορά (και εξασφαλίζεται με) τον προγραμματισμό τους.
Τόσο η εμπειρία μου με το πια εξελιγμένα ρομπότ στον κόσμο, όσο και η πρόσφατη μελέτη του Στάνφορντ, διδάσκουν ότι η μηχανές τεχνητής νοημοσύνης όχι απλά έχουν φτάσει στο σημείο να μιμούνται τον άνθρωπο αλλά και να ενεργούν πιο συνεργατικά και αλτρουιστικά από εμάς τους ανθρώπους και να νοιάζονται για την ευημερία των ανθρωπίνων όντων!
Μην ξεχνάμε όμως ότι θα μπορούσαν να είχαν προγραμματίσει αλλιώς, θέμα επιλογής του κατασκευαστή/προγραμματιστή είναι!
Η τεχνητή νοημοσύνη άλλωστε, ένα υφαντό είναι, στο οποίο ο άνθρωπος διαλέγει το νήμα, τα χρώματα και το σχέδιο.
-Αξιοποιείτε επιτυχώς τις τεχνολογίες αιχμής στον ευαίσθητο τομέα της ψυχικής υγείας προς όφελος όσων υποφέρουν ή δυσλειτουργούν. Παρόλα αυτά, πολλοί άνθρωποι αλλά και μέλη της επιστημονικής κοινότητας φοβούνται την τεχνητή νοημοσύνη. Γιατί πιστεύετε συμβαίνει αυτό;
Γιατί η τεχνητή νοημοσύνη αγγίζει τον προαιώνιο φόβο του ανθρώπου μπροστά στο άγνωστο και το φόβο μήπως το δημιούργημα αυτονομηθεί και βλάψει τον δημιουργό ή ορθότερα τον κατασκευαστή του.
Εδώ έχω να πω ότι δεν πρέπει να φοβόμαστε τα ρομπότ ή την τεχνητή νοημοσύνη αλλά τους ανθρώπους που τα προγραμματίζουν και να θέσουμε ρυθμιστικό πλαίσιο ως κοινωνία για τη χρήση της νέας τεχνολογίας «επ΄αγαθώ» του συνόλου.
Όπως λέω συχνά, η τεχνητή νοημοσύνη είναι σαν ένα υφαντό. Ο άνθρωπος φτιάχνει το σχέδιο, τα χρώματα, το στημόνι και το υφάδι.
Εγώ είμαι πεπεισμένος ότι θα τα καταφέρουμε και ότι θα υπάρξουν τεράστια οφέλη στην υγεία, στην οικονομία και στην επιστήμη. Εάν το σκεφτείτε, στον κόσμο μας υπάρχουν δύο διαφορετικά είδη προβλημάτων. Το ένα είδος προκύπτει από αναποτελεσματικές τεχνολογίες και το άλλο προκύπτει από τις δικές μας ανθρώπινες αδυναμίες και λάθη σε διάφορα επίπεδα, βλέπε την τραγωδία στα Τέμπη. Και τα δυο λύνονται εάν υπάρξει μηχανική νοημοσύνη και εάν διασφαλίσουμε ότι θα εξυπηρετεί πάντα το κοινό καλό!
-Πιστεύετε ότι έχει αλλάξει η στάση των Ελλήνων απέναντι σε θέματα ψυχικής υγείας;
Οι πολιτικές σχετικά με τις ανάγκες της σύγχρονης ψυχικής υγείας στην χώρα μας είναι ελλιπείς, ειδικότερα στην επαρχία. Το στίγμα γύρω από την ψυχική υγεία είναι γεγονός και τα ταμπού διαιωνίζονται. Οι δομές ψυχικής υγείας, οικοτροφεία, στέγες υποστηριζόμενης διαβίωσης και κέντρα ημέρας είναι αριθμητικά ανεπαρκείς.
Παρόλα αυτά γίνονται προσπάθειες προς την σωστή κατεύθυνση. Οι πρόσφατες νομοθετικές πρωτοβουλίες για τη διοικητική μεταρρύθμιση και την αναδιαμόρφωση των υπηρεσιών ψυχικής υγείας, δείχνουν ότι δομείται ένα σύστημα που δεν θα είναι χαοτικό για τους λήπτες αυτών των υπηρεσιών και που θα βοηθήσει στην εξάλειψη της ντροπής σχετικά με το να ζητάς βοήθεια από έναν ειδικό.
Όμως, έχουμε ακόμα να δώσουμε πολλές και σκληρές μάχες για να διορθώσουμε πολλές σαθρές καταστάσεις και σκουριασμένες αντιλήψεις του παρελθόντος, άλλωστε δεν πάει καιρός από την πανδημία του κορονοϊού, που ξεκινήσαμε να μιλάμε ανοιχτά και περισσότερο για την ψυχική υγεία και την σπουδαιότητα της.
Και για μένα, η μεγαλύτερη μάχη είναι το “οριστικό πέρασμα από το στίγμα στο εξατομικευμένο στήριγμα για όλους”.
-Στην προσωπική σας διαδρομή, αντιμετωπίσατε δυσκολίες;
Όλη η ζωή είναι μια μάχη που δεν τελειώνει ποτέ, ένας πόλεμος που κυριαρχεί και διαφεντεύει τα πάντα, κάθε πτυχή της καθημερινότητάς μας, ολόκληρη την πορεία μας. Το πώς πολεμάμε όμως είναι σημαντικό, γιατί αυτό καθορίζει την ποιότητα του ανθρώπου που είμαστε ή που θα γίνουμε.
Και η δική μου διαδρομή είχε ανηφοριές, κακοτοπιές και αμέτρητες δυσκολίες.
Εγκαταστάθηκα στην Ιταλία στα 17 μου και εκλέχτηκα καθηγητής Ψυχιατρικής και Ψυχοθεραπείας σε ηλικία 34 ετών, ένας από τους νεότερους καθηγητές στην Ευρώπη. Όλη η πορεία μια διαρκής μάχη ήταν ή ένας διαρκής πόλεμος με μικρές περιόδους ειρήνης!
Και πρώτα από όλα στα ξένα ήμουν Έλληνας και στην Ελλάδα ξένος, μια πικρόχολη αίσθηση που γνωρίζουν καλά όλοι οι Έλληνες της διασποράς.
Και μην πιστεύετε ότι οι δυσκολίες, τα εμπόδια, οι προκλήσεις και οι μάχες τελείωσαν. Όμως, η στύψη βγάζει το λάδι!
Χρειάστηκαν για παράδειγμα ατέλειωτες ώρες δουλειάς και η έμπρακτη και άψογη συνεργασία πολλών ειδικοτήτων για την κλινική εφαρμογή της τεχνητή νοημοσύνης στον τομέα της ψυχικής υγείας και ευεξίας, για την οποία σας μίλησα διεξοδικά αλλά και για την εξασφάλιση της απαραίτητης χρηματοδότησης.
Και αυτό, γιατί το 2015 που μιλούσα για τις καινοτόμες εφαρμογές τεχνητής νοημοσύνης, οι χρηματοδότες δεν μπορούσαν να αντιληφθούν καν τη δυναμική και τη σημασία αυτής της τεχνολογίας που είναι σήμερα στο επίκεντρο του δημόσιου διαλόγου και αναπτύσσεται σε εξαιρετικά χρήσιμο εργαλείο με εφαρμογή σε πολλούς τομείς, περιλαμβανομένης της υγείας σωματικής και ψυχικής.
-Πώς βλέπετε τον εαυτό σας στο μέλλον και ποιοι είναι οι στόχοι σας;
Φιλοδοξώ να μεταφέρω στην Ελλάδα μας καινοτόμες ιδέες, την τεχνογνωσία και την εμπειρία που απέκτησα στο εξωτερικό στον ευαίσθητο χώρο της ψυχικής υγείας επ’ αγαθώ της κοινωνίας.
Αυτό είναι για εμένα το νόημα πίσω απ’ όλες μου τις επιλογές, να μπορέσω, από όποιο μετερίζι, να προσφέρω στο συνάνθρωπο μου ένα καλύτερο αύριο και κυρίως σε όποιον υποφέρει και υπολειτουργεί.
*Βιογραφικό:
Ο Αντώνιος Κ. Ντακανάλης (Antonios Dakanalis), καθηγητής και επικεφαλής ερευνητής Ψυχιατρικής και Ψυχοθεραπείας στο Πανεπιστήμιο Μπικόκα του Μιλάνου, διδάκτωρ του Πανεπιστημίου της Παβίας και μέλος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Ψυχικής Υγείας και της Ακαδημίας Ψηφιακής Ιατρικής.
Το 2022 κατατάχθηκε για άλλη μία φορά ανάμεσα στους 50 καλύτερους επιστήμονες παγκοσμίως στον τομέα της ψυχικής υγείας και στους 10 καλύτερους παγκοσμίως στη χρήση νέων τεχνολογιών (τεχνητή νοημοσύνη, εικονική πραγματικότητα) στον τομέα της ψυχικής υγείας και ευεξίας (wellbeing).
Έχει διευθύνει το Διεπιστημονικό Κέντρο Νευροεπιστημών, Κλινικής Ψυχολογίας & Ψυχιατρικής, το Εργαστήριο Εφαρμοσμένης Ψηφιακής Υγείας, το Εθνικό Κέντρο Αριστείας για τη θεραπεία διατροφικών διαταραχών και τη διαχείριση βάρους και πολλά χρηματοδοτούμενα ερευνητικά και κλινικά προγραμμάτα σε συνεργασία με κορυφαία πανεπιστήμια περιλαμβανομένων των Yale και Oxford.
Έχει πολυετή εμπειρία ως επιστημονικά υπεύθυνος κλινικών και μονάδων ψυχικής υγείας, όπου και εφάρμοσε επιτυχώς τη χρήση νέων τεχνολογιών, online υπηρεσιών και θεραπειών εξειδικευμένης και εξατομικευμένης διεπιστημονικής προσέγγισης, καθώς και ως ακαδημαϊκός ή επιστημονικός συντονιστής μεταπτυχιακών σπουδών σε θέματα ψυχικής υγείας εφήβων και ενήλικων και πρωτοπόρων προγραμμάτων προάσπισης της ψυχικής υγείας και ευημερίας στο χώρο της εκπαίδευσης και το σύγχρονο επιχειρείν.
Έχει τιμηθεί με περισσότερα από 50 τοπικά, εθνικά και διεθνή βραβεία για το πλούσιο κλινικό, διδακτικό, επιστημονικό και συγγραφικό του έργο, το οποίο περιλαμβάνει περισσότερες από 230 δημοσιεύσεις στα πιο έγκριτα επιστημονικά περιοδικά (π.χ. Lancet Psychiatry και Nature Reviews Disease Primers), εγκυκλοπαίδειες και εγχειρίδια ψυχικής υγείας, με δείκτη (υψηλής) επιστημονικής ποιότητας h-index (google scholar): > 46.
Συγκαταλέγεται στο 2% των περισσότερο διαδραστικών επιστημόνων με βάση τις αξιολογήσεις του Harvard και στη διεθνή έκδοση για την ιατρική φροντίδα Who’s Who.
Είναι μέλος περιφερειακών, εθνικών και διεθνών επιστημονικών επιτροπών που καθορίζουν κατευθυντήριες οδηγίες σε θέματα ψυχικής υγείας, ψυχοθεραπείας, εργασιακής ευημερίας (workplace wellbeing), διατροφικής ψυχιατρικής, ψυχιατρικής του τρόπου ζωής (lifestyle psychiatry) και longevity.
Ενδιαφέρεται για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των ατόμων με αναπηρίες, χρόνια νοσήματα και ψυχολογικές δυσκολίες και προσφέρει συμβουλευτικές υπηρεσίες σε δημοσίους και ιδιωτικούς φορείς σχετικά με την πρόληψη και αντιμετώπιση των ψυχικών διαταραχών και την προαγωγή της ψυχικής υγείας και ευεξίας.
Ζει στο Μιλάνο και στην Αθήνα, συμμετέχει ενεργά σε ανθρωπιστικές και ιατρικές αποστολές στην Αφρική και είναι εμπνευστής εκστρατειών για την καταπολέμηση της βίας και την αποστιγματοποίηση της ψυχικής νόσου
